Почетна Интервју Во црковната дипломатија, како и во световната, нема простор за емоции и популизам
Во црковната дипломатија, како и во световната, нема простор за емоции и популизам

Во црковната дипломатија, како и во световната, нема простор за емоции и популизам

384
2

ИНТЕРВЈУ: Проф. д-р Драган Зајковски, медиевист и црковен историчар – Институт за национална историја – Скопје. Интервју дадено за МИА

Црквата и државата, две одвоени сфери, но сепак во пракса неможност да бидат целосно раздвоени, се испреплетуваат влијанија и внатрешни и надворешни и сето ова во контекст на последните случувања во светло на процесот на напорите кои се вложуваат за конечна автокефалност на нашата црква. Колку навистина црковните прашања се решаваат во самата црква од црковните кругови, македонските и тие од останатиот православен свет или пак е невозможно да се избегне влијанието на политиката и домашната и секако меѓународната?

ЗАЈКОВСКИ: Појавувајќи се во институционална форма во втората половина на 1. век,  па се до денес, историјатот на христијанската Црква се дели на четири, односно пет периоди. Притоа, секој нов период го карактеризирале крупни трансформации кои, секогаш, без исклучок, барале редефинирање на односот помеѓу Црквата и етаблираната политичка власт и политичките елити. Сите големи случувања во Црквата зависеле и биле условени од политичките прилики и влијанија. Така било со издавањето на Миланскиот едикт во 313 г. и признавањето на христијанството за дозволена религија во Римската Империја, така било со свикувањето на сите седум Вселенски, но и на редица помесни црковни собори, а не било ништо поинаку ниту во 1054 г. кога дошло до т.н. Голема шизма и поделбата на христијанската Црква на Источна (Православна) и Западна (Римокатоличка) Црква.

Блиските и взаемни релации меѓу политичките и црковните власти продолжиле и во периодот на 19. век. Тогаш се формираат првите национални држави на Балканот. Притоа секоја од нив настојувала да има влијание врз организираниот црковен живот на својата територија. Оттука не изненадува фактот што политичките власти го иницирале и потпомагале организирањето на „своите“ православни Цркви со автокефален предзнак. Освен тоа во православната екумена затворањето на одредено национално прашање речиси секогаш завршувало со добивање на црковна автокефалија. Овие релации држава – Црква повеќе или помалку непрестанале да се испреплетуваат се до денес.

– Сето ова и во контекст на најновите случувања во македонско-бугарската Комисија за историски прашања. На последниот состанок два дена се дебатирало за Охридската архиепископија, а едно од барањата на бугарските историчари била промена на начинот на кој ОА е претставена во нашите учебници. Колку комисијата е место за вакви дискусии?

ЗАЈКОВСКИ:  Охридската Архиепископија била формирана во 1018/19 г. од страна на ромејскиот (византиски) император Василиј II. Истата континуирано постоела и функционирала се до 1767 г. кога била укината од страна на султанот Мустафа III. Таа во нејзината диецеза обединувала православно население од различни средновековни етницитети. Затоа таа е дел од заедничката балканска средновековна историја и не е ничие ексклузивно наследство.

Во овој контекст, сакам да потенцирам дека денес, примарна задача на научната историографија не е да ги популаризира знаењата за средновековното и друго минато. Напротив, нејзината задача е да ги разобличува митските слоеви, легенди и извесните измислени нарации за историските настани, процеси, институции, па ако сакате и личности од минатото. Само така таа може да понуди објективни научни вистини, а се со цел еманципирање на општеството. Ова подеднакво се однесува и за востановениите и “одомаќинети” нарации за Охридската Архиепископија во сите нејзини периоди од постоењето.

Исчитувајќи ги содржините за Охридската Архиепископија во нашите учебници по историја, сметам дека независно од работата на заедничката комисија за историски прашања меѓу Македонија и Бугарија, ако сме доволно интелектуално чесни и доблесни, ние историчарите од Македонија треба самите да отвориме дебата за романтичарските и политички ангажирани слоеви наталожени во нашата нарација за Охридската Архиепископија.

– Тука се надворзуваме на прашањето за црковната дипломатија, колку македонската црква вложува во оваа сфера и што всушност претставува црковна дипломатија, кој ја води, дали за тоа се поминуваат одредени образовни процеси, обуки или е оставено на играта на случајот на моменталните збиднувања? 

ЗАЈКОВСКИ:  За разлика од меѓународната дипломатија чија што методологија, знаења и вештини се изучуваат на катедрите по политички науки и меѓународни односи, состојбите околу обучување на кадар за потребите на црковната дипломатија се малку поинакви. Колку што мене ми е познато на нашиот богословски факултет нема катедра по црковна дипломатија. Веројатно таа се изучува во рамките на предметите по општа историја и историја на Црквата. Колку е тоа доволно јас неможам со сигурност да ценам. Освен тоа, впрочем како и на секоја високо образовна институција, така и на Богословскиот теолошки факултет дипломираат студенти со скромна шестка, солидна осмица или со висока десетка. И едните и другите потоа стануваат свештеници или, пак, се вклучуваат во уредувањето на административните работи на Црквата. Неретко дел од нив имаат скромно познавање од грчкиот јазик кој е lingua franca во православната црковна дипломатија.

Оттука, речиси убеден сум дека капацитетот на црковната дипломатија на МПЦ – ОА не може да се споредува со повеќето православни Цркви. Ниту во квантитет, ниту во квалитет. Се сé сведува на поединци и неформални групи, кои независно од нивниот свештенички чин, или одлично разбираат како функционираат работите во црковната дипломатија или, пак, водејќи се од националната ограниченост дозволуваат да ги водат популизмот и емоциите. Во црковната дипломатија, впрочем како и во световната, нема простор за емоции и популизам.

– Вие сте црковен историчар, како низ историјата православните цркви ја воделе својата црковна дипломатија?

ЗАЈКОВСКИ:  Краткиот одговор на ова прашање е со многу мудрост, сеопфатно знаење, истенчено чувство за актуелното политичко опкружување и се разбира со реална перцепција за светот, односно времето во кое се живее. Притоа како што веќе кажав од посебно значење е комплементарноста на државните и црковните интереси на меѓународен план. Историјата на христијанската Црква е полна со такви примери. Притоа ќе наведам два примери од средновековната историја. Без упорната црковна дипломатија на бугарскиот средновековен владетел Борис – Михаил Покрстител и неговите вешти дипломатски „акробации“ на релација Рим – Константинопол тешко дека во 870 г. Константинополската Патријаршија ќе дозволела формирање на Архиепископија во границите на бугарската средновековна држава. И вториот пример се однесува на формирањето на Жичката Архиепископија кога благодарение на дипломатските вештини на Растко (св. Сава) Немањиќ и брат му Стефан Првовенчани, при тогашните актуелни црковни релации меѓу Никеја и Охрид, а во услови кога Константинопол е под власта на Латините, тие успевале во 1219 г. да издејствуваат црковна автокефалија. Во првиот случај средновековната бугарска, а во вториот случај средновековната српска држава влегле во нови фази од нивниот, не само црковен, туку политички и културен развој.

Каква е улогата на Вселенската Патријаршија во светското Православие и што во пракса значи прифаќањето на нашата Црква во канонско единство од нејзина страна под името Охридска Архиепископија?

ЗАЈКОВСКИ:  Кажано со црковна терминологија, Вселенската Патријаршија е мајка-црква на сите православни цркви во рамките на т.н. византиски комонвелт. Со нејзина дозвола и благослов во 870 г. била формирана првата архиепископија на територијата на средновековна Бугарија со седиште, можеби најпрво во Доростол, па набрзо во Плиска, а потоа во Преслав. Таков е случајот со Трновската Патријаршија (1235) и Жичката/Пеќската Архиепископија подоцна Патријаршија (1219). Почнувајќи од 19. век, откако извесен период биле непризнаени, со благослов на Вселенската Патријаршија автокефалија добиле и повеќето современи православни Цркви во рамките на новоформираните балкански држави: Грчката Православна Црква (1850), Романската Православна Црква (1885), Српската Православна Црква (1879 и 1922), Бугарската Православна Црква (1945), Албанската Православна Црква (1937) и др.

Од овие примери јасно се гледа улогата и првенството на Вселенската Патријаршија во минатото и денес. Конкретно одлуката на Вселенската Патријаршија да ја „прими јерархијата, клирот и народот на Црквата под водство на Архиепископот Стефан во евхаристиско единство“ значи надминување на повеќе деценискиот црковен раскол и последен чекор до добивањето на долгоочекуваниот Томос за автокефалност од страна на мајката-црква Вселенската Патријаршија. Притоа Вселенската Патријаршија ја призна нашата црква под нејзиното еклесиолошко име Охридска Архиепископија водејќи се по принципот востановен уште во 19. век дека не признава цркви со национален предзнак во името. Оттука претпоставувам дека во игра биле две единствено можни решенија: Православна Црква во Република Северна Македонија кој е современ политички термин и Охридска Архиепископија кој е црковно – историски термин. Верувам дека во овој случај мудроста и вештината на учесниците во црковната дипломатија дошле до полн израз. Притоа тука го имам на ум и заедничкото литургиско сослужување на нашиот архиепископ г.г. Стефан со вселенскиот патријарх Вартоломеј во Истанбул оваа година.

 

Различни мислења и струења се судираат во однос на начинот на кој македонската црква, треба да ја добие својата автокефалност, има ли еден ред, процедура, поредок, како треба да се случуваат работите и како тој поредок да се спроведе без политички влијанија, дали тоа е воопшто можно?

ЗАЈКОВСКИ: Според сé уште актуелниот протокол, една помесна православна црква автокефалијата, официјално и канонски легитимно, ја добива со Томос издаден од Вселенската Патријаршија. Притоа според актуелната пракса за очекување е вселенскиот патријарх Вартоломеј лично да допатува во нашата земја и да му го врачи Томосот за автокефалија на г.г. Стефан, се разбира како дел од заедничка литургија.

 

Коментар(2)

  1. Терминологијава е чисто секуларистичка и дневно-политчка не извира од литургискиот живот на Црквата.

  2. Фактот на живата Црква во Македонија од времињата на дејствувањето на Светите Апостоли во Македонија меѓу македонскиот народ е секако небитен. Имала ли своја администрација таа безначајна, неверификувана од ниедна власт, безаконска, дури и прогонувана верска заедница (мавнете ја – таквата дива лига!)? Немала!!! Св. Еразмо Охридски во 3 век дошол однекаде во Охрид, крстил само во еден ден 40 000 души (бројка со која ниеден бугарски патријарх не можел да се пофали никогаш), ама тоа е небитно, нешто како изолиран случај – не постои некаква државна евиденција, титула, озаконетост на неговото безначајно дело, се разбира. Не се занимавајте со преданија и легенди! Оставете ги тие романтичарски сеќавања што ви ја хранат верата, и надежта и љубовта, што ви обезбедуваат безгранична духовна сила со која слично на Христос ги надминувате границите на времето и просторот како од шега и се повррзувате со највеличествените духови (личности) на сите епохи!!! Вие немате научна потврда за вашата вера ниту за тие истории. Немате документ од римските окупатори, на пример, кои сосем легитимно го прогонувале христијанството на секое место од нивното владеење како заблуда штетна за општествениот систем кој ги носел нивните лични симболи и печати. Тоа се фактите со кои историската наука сака и може да оперира! Зашто, што е просфората на некакваси литургија? Прост леб од кој потоа ронка не останува. Што се богослужбите и молитвите на верните? Минливи зборови на некои занесени будали кои впрочем и се дистанцираат од секое легитимно непризнавање на нивната заблуда за вистина! Она што останало од нивната мисија во Македонија се само неславни жртви: во глупава, неосвестена верска заедница во текот на сите векови на римското владеење во Македонија тие лудаци масовно се собирале по патиштата и плоштадите да ги поздрават мачениците кои на пат кон славниот непоколеблив Рим ги воделе да ги обезглават заради верата во Христа! Многумина од тие неорганизирани македонски лудаци животот го дале заради таа христијанска заблуда, без да знаат дека многу безвредно се жртвувале, така просто, без тапии и признанија, без тестаменти за идните генерации. И замислете, Св. цар Јустинијан од нигде никаде, во 6 век, со царски декрет одеднаш во Македонија организира Црква која ја нарекува Јустинијана Прима и ја одликува трета по чест Патријаршија во светот. Од чисто претерување, од пусти популистички романтизам и славољубие охридските архиепископи од 12 до 14 век се нарекувале и архиепископи на Јустинијана Прима (исто како и нашиот денес!). Романтизам и популизам! Светите Кирил и Методиј не се бореле против една голема ерес – не! Не се соочиле со нова етничка карта на Европа, туку за првпат го посеале семето на христијанството во Македонија (кое никако не фаќало корен, ама за чудо во време на социјализмот ние цела Помесна Црква додржавме!). На медиевистите им требаат пишани документи издадени од државни власти на дадена територија, а секако им требаат и пари, што повеќе пари, за да можат точно да си го изострат својот научен критериум и што поегзактен пристап. Парите, се разбира, може да дојдат од секаде. И чиј печат и знак го носат денес, во ера на едно дури и бесконтактно возможно купопродавање – воопшто не е важно! Ќе се најде начин најегзактно да се преточат во најлегитимната и најзадоволителна валута како што ќе им треба! Само судот Христов со пари не се купува. Се’ друго додека можете купувајте и продавајте! Ако можете.

НАПИШИ КОМЕНТАР

Your email address will not be published. Required fields are marked *