Иако ова сигурно не беше намерата на организаторите, посетата на патријархот Порфириј на Москва откри многу, не само кога станува збор за Српската православна црква, туку и за пресвртницата во која се најде српското општество како целина. Да почнеме по ред, почнувајќи со она што веројатно е од најмал интерес за пошироката јавност, но е, повторно, многу важно за целосно разбирање на работите.
Прекршување на правилата
Кога станува збор за чисто црковната страна на оваа посета, на прв поглед таа не е ништо необично. Исто така, не е невообичаено поглаварот на православна црква, за време на таква посета, да се сретне со шефот на државата во која живее неговиот колега. Сепак, посетата на Порфириј на Москва е во многу погледи надвор од вообичаеното. Постојат причини зошто ова апосета може да се сфати и како очигледно кршење на вообичаените норми и правила на однесување што важат во православната црква.
Еве за што се работи. Таканаречените „мирни“ посети на поглаварите на автокефалните православни цркви имаат за цел да го демонстрираат единството на одредена автокефална црква со другите православни цркви. Затоа, тие обично го следат редоследот на „диптихот“ или каталогот на црквите, она што вообичаено се нарекува приоритет на честа. По тој редослед, прва на листата е Вселенската патријаршија со седиште во Истанбул или Цариград, како Нов Рим (првото место му припаѓа на Рим, но единството со него сè уште не е воспоставено), потоа другите патријаршии на поранешната „пентархија“ (Александрија, Антиохија, Ерусалим), и дури потоа „поновите“ автокефални цркви, од кои првата е Московската патријаршија, т.е. Руската православна црква (Српската е веднаш по неа, со тоа што Руската православна црква, за разлика од сите други, ја става Грузиската пред Српската, што веројатно не е сосема без значење).
Патријархот Порфириј досега бил во „меѓуправославни“ посети три пати, двапати во Русија и, само пред неколку недели, во Ерусалим. Треба да се напомене дека Ерусалимската патријаршија е единствената хеленски говорна црква со која Руската православна црква не ја прекинала заедницата поради ситуацијата во Украина.
Иако Српската православна црква официјално не ја прекинала заедницата со ниедна друга православна црква, таа де факто, според сите извештаи, целосно ја следи Руската православна црква, и ова не е само прашање на принципиелна поддршка. На пример, Српската православна црква може да каже дека ја осудила улогата на Цариградската патријаршија во украинскиот црковен проблем од принципиелни причини, но ова паѓа во вода кога ќе се спореди со фактот дека нема ниту збор со осуда кога Руската православна црква брутално се меша во внатрешните работи на другите помесни цркви, особено на оние чие канонско подрачје било дефинирано од вселенски собори, како што е случајот со Александриската патријаршија. Значи, првото нешто што го покажува посетата на Порфириј на Москва е дека Српската православна црква, под негово водство, не е во полна смисла автокефална (независна), туку дека во црковно-политичките прашања е сведена на ниво на најобичен сателит на Москва, што токму е и причината зошто не е во целосно единство со другите православни цркви. Во прилог на ова треба да го додадеме и експлицитното споменување од страна на Порфириј на „Рускиот свет“, на средбата со претседателот Путин, доктрина чии црковни импликации со право се етикетирани како еретички од многу истакнати православни теолози, бидејќи таа, меѓу другото, подразбира експлицитна и активна поддршка за војна и насилство.
И не станува збор само за споменувањето на „Рускиот свет“, туку за цела низа неоконзервативни идентитетски флоскули што го најдоа своето место во обраќањето на Порфириј до Путин, на „силуван“ руски јазик, покрај живата и здрава преведувачка, генерализации што ѝ служат на Русија како идеолошка покривка за нејзиниот неоимперијализам, царско-сталинистичкиот „бастард“ (копиле) во кој „традиционалните вредности“ сега стојат на местото на „револуционерните“, што се користи како чекан со кој се удираат сите неподобни власти на околните земји, но и пошироко. Сепак, мора да се признае дека другарот Сталин бил многу посериозен во разбирањето на вредностите отколку што го гледаме денес, иако тоа не ја прави целокупната слика што ја имаме за него поповолна. Напротив.
Но, го слушнавме тоа недвосмислено јасно, Порфириј не само што исповеда вера, надеж и љубов кон „Рускиот свет“, туку ја спомена и „шарената револуција“ што се заканува на Србија и за која се надева со зборовите „ќе го победиме ова искушение“. Тоа беше доволно за да ги поткопа сите негови пораки во аланфордовски стил за мир, љубов и единство, со кои тој, уште од почетокот на студентските протести и граѓанските немири по злосторствата во Нови Сад, се обидуваше да покаже дека е нешто повеќе од само уште една корумпирана табла на злиот кловн и военоподбуцнувач од зградата Андриќев венац, попозната како „неспособна институција“.
Само неколку дена пред неговата посета на Москва, Порфириј, во интервју дадено за едно неделно списание, исто така зборуваше за тоа како наводно разговарал со „стотици студенти“. Нема докази за ова, и ако треба да му веруваме на патријархот, и покрај недостатокот на докази, дека ја кажува вистината, единствениот заклучок што можевме да го извлечеме од неговата посета на Москва е дека се обидел да ги „привлече“ тие „стотици студенти“, исто како што со години ја „привлекувал“ српската јавност со своите толерантни јавни настапи, обвиткани со стиховите на Азра и Балашевиќ, дека наводно е нешто повеќе и различно од само епигон на својот ментор и духовен отец.
Сенката на Иренеј
Сепак, ако некој блесна силно за време на посетата на Порфириј на Москва, тоа беше токму гореспоменатиот духовен отец на Порфириј, Неговото Високопреосвештенство Архиепископот Новосадски и Митрополит Бачки, г. Иринеј. Човек познат во црковните кругови по својата колку карикатурна толку деструктивна желба за доминација и контрола, чии врвни архипастирски достигнувања секако вклучуваат примена на средновековни „духовни казни“ против љубителите на колбаси, кој целосно „доминираше“ во Москва, и тоа, како што секогаш се случува со контрол-фриковите, на штета на своите сограѓани. Невидливото каишче што Иринеј го стегаше секој пат кога Порфириј се изразуваше недоволно прецизно за клучните доктрини на новото „Верују“ на Српската православна црква и неговите интервенции во овој поглед (конкретно „Руски свет“, не само дипломатското „некакво опкружување“, „обоена“, не само некоја нејасна револуција) покажуваат во чии раце е кормилото на бродот наречен Српска православна црква. Сепак, Иренеј не е капетан; Тој нема никакви доблести на морнар, но има многу од вистинските квалитети на измислен лик, мислам на главниот протагонист на „Песната за Големиот инквизитор“, што, кога станува збор за брод чие кормило никогаш не се пушта, не е добар знак.
Сепак, посетата на Порфириј на Москва, а особено реакциите на неа, укажуваа на нешто друго, а ова нешто почна да се гледа и со почетокот на студентските протести. Поентата е дека Српската православна црква не е исто што и нејзиниот двоглав водач. На блокадите, на маршевите и во сите други манифестации на љубов и одговорност со кои студентите ја лекуваат Србија, почна да се појавува и да се гледа поинаква Српска православна црква, која е фундаментално различна од агресивната, темна и провокативна што р’жи од устите на црковните водачи дури и кога зборуваат за „љубов“.
Затоа, се чини дека студентите не само што ѝ ги вратиле на Србија нејзиното знаме и химна, нејзиното чувство за национална чест, туку ѝ ја вратиле и нејзината црква. Тие покажаа дека во здраво општество, кое може да се заснова само на правда, вистина и солидарност, не само христијанството и христијанските традиции, туку и религијата воопшто можат да играат многу конструктивна општествена улога. Бидејќи студентското движење не само што ѝ покажа на Србија поинакво лице на црквата и различни можности за користење на традиционалните христијански симболи, туку ѝ покажа на опустошената од предрасуди, и едно поинакво и во голема мера непознато лице на исламот, а тоа е лицето на безмилосната солидарност и борбата за правда, правда која денес страда и под урнатините на Газа и под урнатините на новосадската настрешница. Без таа правда, нема слобода, еднаквост и братство, нема владеење на правото, но нема ниту обмислена (здрава) црква. Визијата за здрава црква и здраво општество е светлосни години далеку од темната параноја на Порфириј и на неговиот духовен отец, чија единствена цел е да нè спречат да видиме како, со децении, рацете на нивниот претседател „со кого имаме многу добри односи“ и неговиот тим ни се во џебовите и главите, раце што оставаат зад себе само крвави траги и пустош. И да заклучиме: без разлика што, без разлика дали станува збор за црквата, државата или општеството воопшто, немаме друг избор освен да пумпаме.
Пишува: Вукашин Миличевиќ, Радар
