Воведно излагање на Неговото Високо Преосвештенство, Митрополитот Струмички г. Наум на Втората Светска Конференција за Религиски Дијалог и Соработка:
Драги гости и пријатели,
Многу ми е мило што вака почитуван научен собор се удостоивме да примиме и угостиме овде во Струмица. Ви пожелувам успешна работа и убав престој во нашиот град и во нашата Епархија.
Ќе се обидам да бидам краток и ќе ја изложам само мојата загриженост, со вера дека ќе бидам разбран и поддржан од вас. Речиси триесет години сум Епископ и постојано се среќавам со истиот проблем, а сигурно дека е слично и во другите религии, и тоа што ќе го кажам е поврзано и со нашиот меѓурелигиски проблем.
Имено, ние христијаните имаме доживеано два пада, иако јас набројувам три, за полесно да бидат разбрани првите два. Првиот пад е поистоветувањето со државата, кога христијаните првпат земаат оружје во рака за одбрана на христијанската држава од идолопоклониците; до тој момент немаме историско сведоштво дека христијаните се бранеле со оружје, ни себе, ни своите семејства, а камоли нешто друго. Вториот пад е поистоветувањето со нацијата, кога христијаните од иста вера, но од различна националност, почнуваат да војуваат и да се убиваат меѓу себе. Црквата тогаш реагирала и го осудила етнофилетизмот како ерес. Додуша, Црквата во своите свети канони никогаш не го одобрила убиството на друг човек, така што дури и учеството во одбранбени војни го казнувала со забрана за причест. Третиот пад е поистоветувањето со партијата, каде што луѓе од ист народ, иста држава, и иста вера, се мразат, па дури и убиваат меѓу себе, само затоа што припаѓаат на различни партии.
Суштината на овие поистоветувања е самољубието, индивидуалното безверие и базирањето на својата индивидуална сигурност на овосветските шеми на човечко организирање. Безверие, затоа што во ваквиот случај Бог не ни е на прво место, туку нешто друго – држава, народ или партија, а кога Бог не ни е на прво место, тогаш Тој не е ни на второ место во нашиот живот – иако наводно веруваме во Него, просто, за Него нема никакво место во нашиот живот. Верникот требаше да негува пастирски однос кон овие социјални феномени, а не однос на поистоветување. Пастирскиот однос ни овозможува Божествените вредности да бидат пренесени во светот, а пред сѐ, Неговата благодат, а поистоветувањето е обратен процес – вредностите од овој паднат свет ги инкорпорираме во нашите религии и остануваме без Божјата благодат. Јас ги разбирам и одбранбените војни – поради нашата слабост и недоволна вера, но секоја војна е далеку од идеалот на верата. Идеалното христијанство не подразбира војна, дури ни одбранбена, а да не зборуваме за освојувачка. Ширењето на христијанството во првите три века се должи исклучиво на прогонот на христијаните и нивната маченичка крв, како и поради чудата кои се случувале притоа. Сѐ што било идеално траело само до првите три века, потоа, со мали исклучоци, имаме само континуиран пад.
Речиси истото се случува и во меѓурелигиските односи. Ние се расправаме и војуваме меѓу себе на различни начини, тајно или јавно. Војната е поради поистоветување со словото на Законот, наместо со Духот на Законот; со други зборови, ние се расправаме и војуваме меѓусебно чија вера е вистина, додека во меѓувреме обичниот човек страда, оставен без никаква помош од наша страна. Сѐ додека обичниот човек страда во војни, болести, сиромаштија, глад и секој вид негрижа, очигледно дека никој од нас не ја живее својата вера на вистински начин. Да бевме вистински верници, ќе се организиравме, без оглед на разликите во верата, и немаше да дозволиме луѓето пред наши очи толку да страдаат. Колку повеќе страдање гледаме околу нас, толку помалку вистински верници постојат. Затоа и Христос вели: „Но Синот Човечки, кога ќе дојде, ќе најде ли вера на земјата?“ (Лука 18,8)
Кај нас, православните христијани, постојат две екстремно спротивставени групи: зилоти и екуменисти. Првите одбиваат и се плашат од каков било контакт со другите религии, секако, на штета на човештвото кое страда, а вторите се занимаваат само со богослужбено и административно поврзување на религиите – за своја слава и власт, повторно на штета на конкретните луѓе што страдаат. Не можевме ли да се договориме како нормални луѓе, без оглед на разликите во верувањата, да се организираме и да им помогнеме на луѓето, барем со истите средства, време и енергија што ги користиме за прозелитизам, како и во меѓусебните војни на докажување чија вера била вистина?
Покрај тоа, и нашите религии административно се организирани да собираат пари од верниците, кои ги трошат за себе, а не да им даваат и помагаат на тие што страдаат.
Многу сум уморен од овие, слободно да кажам, глупости. Сето ова се должи на нашата неисцеленост, длабока внатрешна индивидуална поделеност, на невосогласеноста меѓу примарната функција на нашиот ум – односот со Бог, и секундарната функција на нашиот ум – односот кон луѓето, и генерално, кон овој свет, со еден збор: на немањето внатрешно духовно покритие за свештените чинови што ги носиме.
Не сакам да должам повеќе. Верувам дека ви е јасна идејата што сакам да ви ја пренесам и дека го делиме истиот поглед на состојбите. За сето ова попоширно во мојот заеднички труд со сестра Ангелина утре. Уште еднаш ви благодарам и ви пожелувам успех.
/Митрополит Струмички Наум, Струмица, 19.06.2024 година
Ви благодарам за оваа прекрасна анализа. Сепак, факт е дека Св. Цар Константин токму сред војна го доби откровението да победува на бојното поле со Името и Крстот Христови. И тука завршија првите три века христијанство во безрезервно исчекување на есхатонот. Ги знаеме настаните што уследија и оставија огромен печат врз странствувањето на Црквата во светот. Знаеме и каква стана улогата на византиските цареви во Црквата (влијанието големо, а плодовите зависеа од духовниот капацитет на властодршците, меѓу кои и неколкумина Светители). Значи, цариградскиот модел развиван низ вековите секогаш вешто се прилагодувал на историските прилики, но никогаш не се препуштил на чисто есхатолошки пат на дејствување. Тие со векови цврсто стојат на земја и негуваат нераскинливи прагматични врски со земните власти. И многубројните ереси во Црквата произлегоа токму од таквите практики, и борбата со нив беше тешка најмногу заради вмешаноста и заради поддршката на владетелите кон разноразни еретици. Секако, се овозможи и создавање на голем црковно-културен капитал, просветителската мисија најде своја поддршка во геостратешките визии на некои попросветлени владетели итн. Но оттогаш, од 4 век, моделот на странствување на Црквата повеќе не е едноставен, бара голема креативност и восредоточеност: монаштвото стана Нејзиното најсигурно лоно, а странствувањето на црковните пастири го бара балансот меѓу акробатската самосвесност при маневрирање во светските води и поекстремното растојание од допирот со светот заради чување на чистотата на сопственото сведоштво. Неизбежен е впечатокот дека денес Православната Црква стана свесна за последиците од Нејзиното пребивање во светот врз него на начинот кој му е на самиот свет приоритет; оттаму впечатокот на разединетост, кој впрочем и не е толку вистинит. Време е кога се настојува на почисто, поавтентично сведоштво, нема дилеми околу единството во верата, туку сооченост со мечот Христов, без оглед на копнежот по Неговиот мир. И така, мислам дека нема некои осцилации во Божјиот План ниту недостаток од простор за наша креативност во исполнувањето на Божјите заповеди во сеедно кој подвиг или мисија итн. од сеедно која позиција во Црквата или во светот воопшто.