На 31 март 2025 година, Српскиот Патријарх Порфириј ја реализираше својата официјална посета на Ерусалимската Патријаршија, каде што беше пречекан од Патријархот Ерусалимски Теофил III. Настанот беше објавен преку официјални соопштенија од двете страни, со кои се истакна побожниот карактер на посетата и нејзината цел: поклонение на светите места и заедничка богослужба со домаќинот.
Но, во православната црковна дипломатија секоја посета има и подлабоки импликации. А оваа, иако на површина побожна, веќе предизвикува немир кај упатените.
Од Фанар кон Москва… заобиколувајќи го центарот
Во духот на православната традиција и канонскиот поредок, првата официјална надворешна посета на новоизбран поглавар на една автокефална Црква треба да биде остварена во Вселенската Патријаршија – мајката Црква и „прва меѓу еднаквите“ во православието. Таквиот чин не е само формалност, туку израз на единство и почит кон вековниот центар на православното христијанство.
Но Патријархот Порфириј, кој беше избран во 2021 година, сѐ уште не ја оствари таа посета. Наместо тоа, неговите први надворешни ангажмани беа во сосема друг правец: најпрво во Москва, на 15 март 2024 година – официјално по повод погребот на епископот Антониј, но со многу симболика – и сега, една година подоцна, во Ерусалим.
Руската сенка врз ерусалимската Патријаршија
Во светлината на геополитичките текови, ваквото позиционирање не е случајно. Руската Црква, која поради одлуките на Вселенскиот Патријарх за Украина од 2018 година е во прекин на евхаристиско заедништво со Фанар, сè поотворено настојува да создаде алтернативна хиерархија во православниот свет. Еден од методите е засилено поврзување со други древни патријаршии – меѓу кои Ерусалимската – преку дипломатски, финансиски и литургиски средства.
Влијанието на Москва во Ерусалим не е тајна. Руски пратеници, финансии и хуманитарни организации се присутни таму со децении. Во моментов, таму дејствува и архимандритот Васијан Змеев, кој претходно беше протеран од Северна Македонија и од Бугарија. Неговото присуство дополнително ја нагласува линијата на поврзаност меѓу Руската и Ерусалимската Патријаршија.
Симболика и координација
Она што го прави овој момент уште посимптоматичен е фактот дека посетата на Патријархот Порфириј се совпаѓа со бегството на Милорад Додик во Москва и тоа токму откако претходно беше во Ерусалим. Додека политичките претставници од регионот ја продлабочуваат соработката со Кремљ, не е тешко да се препознае слична координација и на ниво на црковна дипломатија.
Реториката што ја користат одредени структури на РПЦ – дека Ерусалим треба да се смета за „прв центар на православието“ – не е канонски основана, но служи за подривање на вселенскиот авторитет на Цариград. Посетата на Порфириј, со сета своја скромност и побожна рамка, сепак се вклопува во таа агенда.
Црковна посета со политичка позадина
Иако секоја поклонничка посета на Светата земја заслужува почит, особено од страна на патријарсите, редоследот и изборот на приоритети зборуваат гласно. Патријархот Порфириј ја заобиколува Вселенската Патријаршија веќе четири години, а овој втор сериозен ангажман надвор од земјата уште повеќе ја продлабочува загриженоста за тоа во која насока се движи црковната надворешна политика на СПЦ – и колку таа е координирана со световните цели на Москва.
Поголема духовна зрелост и канонска отчетност би барале враќање кон поредокот, а не играње улога во алтернативни оски на влијание.
