Кога Фондацијата Темплтон во април објави дека ќе го награди Вселенскиот патријарх Вартоломеј на церемонија во Њујорк во септември, беше активиран канал на комуникација и координација помеѓу Фанар, Архиепископијата на Америка и Белата куќа.
Од самиот почеток беше јасно дека посетата на Вартоломеј на другата страна од Атлантикот ќе вклучи и средба со претседателот на САД, Доналд Трамп.
„Ставот на Белата куќа кон Вселенската патријаршија е конзистентен. Таа останува високо на агендата, и претседателот на Соединетите Држави секогаш го пречекува Вселенскиот патријарх со радост и соодветни почести,“ изјави извор запознаен со комуникацијата.
Средбата
Архиепископијата на Америка ги водеше консултациите, а истиот извор нагласи дека токму поради големото почитување кон Вселенската патријаршија — и важноста што американската страна ѝ ја придава на одржувањето на овој однос — веднаш било прифатен предлогот за посета на Белата куќа.
„Предизвикот,“ забележа изворот, „беше да се најде слободен датум во напорниот распоред на претседателот Трамп. Поради тоа, Вселенскиот патријарх ја продолжи својата посета во САД на вкупно единаесет дена, бидејќи единствениот достапен датум блиску до церемонијата на доделување на наградата — закажана за 25 септември — беше 15 септември.“
Кога Вселенскиот патријарх го премина прагот на Белата куќа, членовите на неговата делегација не можеле да замислат што ќе следи.
Од американска страна, на средбата присуствуваа претседателот Доналд Трамп, потпретседателот Џ.Д. Ванс, раководителот на Канцеларијата за наука и технологија на Белата куќа, Мајкл Крациос, и поранешниот шеф на кабинетот, Рајнс Прибус.
Во придружба на Вселенскиот патријарх беа архиепископот Елпидофор на Америка, митрополитот Теодорит на Лаодикија, митрополитот Максим на Силиврија и големиот иконом и директор на Патријаршискиот кабинет, отец Аетиос.
„Влеговме на средбата знаејќи дека претседателот Трамп има малку познавање за нашата Црква или за историјата и улогата на Вселенската патријаршија. Затоа подготвивме воведно обраќање за да го објасниме сето тоа,“ изјави висок член на делегацијата што го придружуваше Вартоломеј.
Интервенцијата на Ванс
Кога разговорот почна да се оддалечува во прекумерни детали и анализи, потпретседателот на САД интервенираше. „Тој го прекина разговорот и му објасни на претседателот Трамп дека Вселенскиот патријарх за Православната црква е тоа што Папата е за Католичката црква.
Додаде дека Рим и Цариград се двата главни столба на христијанството,“ рече истиот извор.
Оваа интервенција на Џ.Д. Ванс се покажа како клучна, бидејќи ја нагласи важноста на средбата и посетата, насочувајќи ја дискусијата кон нејзината суштина. Потоа претседателот Трамп побара да биде информиран за предизвиците и грижите на Вселенската патријаршија, велејќи: „Што можам да направам за да ви помогнам?“
Вселенскиот патријарх накратко ги изложи главните прашања со кои се соочува Патријаршијата. Кога се отвори темата за Богословското училиште во Халки, беше нагласено дека секој американски претседател изразувал поддршка и внимателно ги следел развојот на настаните, но посакуваниот резултат сè уште не е постигнат. Претседателот Трамп веднаш ја повтори својата поддршка и изгледаше оптимист дека неговата интервенција може да даде резултати.
Неговата последователна јавна изјава за повторното отворање на Халки, дадена за време на средбата со Реџеп Таип Ердоган неколку дена подоцна, ја потврди неговата искрена заинтересираност. Извори блиски до Патријаршијата забележаа дека непосредниот одговор на Ердоган изгледа бил претходно подготвен преку разговори во очекување на средбата.
Луѓе блиски до Вселенскиот патријарх Вартоломеј ја опишаа средбата со американскиот претседател како особено позитивна, карактеризирајќи ја како „топла и срдачна“.
Интервенцијата на потпретседателот Ванс беше клучна. Како што беше наведено, тој е побожен католик кој внимателно го следи дијалогот меѓу Католичката и Православната црква. „Тој беше последниот политичар кој се сретна со папата Франциско непосредно пред неговата смрт и првиот што се сретна со новиот папа, Лео,“ беше речено, потенцирајќи ја неговата блиска поврзаност со Католичката црква и личниот интерес за прашања поврзани со христијанската вера.
Што се очекува
По најновите случувања преку Атлантикот, Фанар сега ги очекува следните потези на турското раководство, кое се соочува со критики и притисоци од екстремни кругови и опозицијата поради својот став за прашањето на Халки.
Сепак, фактот што прашањето за повторното отворање на Богословското училиште беше покренато во април 2024 година — преку изјава на турскиот министер за образование и по иницијатива на Турција — се смета за јасен показател на политичка волја. Се разбира, се дејствува внимателно, со цел да се ограничат реакциите и да се дозволи јавната дебата за темата постепено да стивне.
Во меѓувреме, реставраторските работи на објектите на Училиштето продолжуваат, за тие да ги исполнат стандардите и потребите на едно современо образовно заведување со меѓународен углед. Како што истакнуваат изворите, „идеално би било завршувањето на обновата да совпадне со објавувањето на одлуката за повторно отворање.“
/Катимерини
