Евангелието за петте мудри и петте неразумни девојки (види: Матеј 25, 1–13) ни ја открива главната цел на православниот духовен живот, а тоа е – активирањето на благодатта на Крштението во нашето срце – што ни го овозможува личниот однос со Бог, како и можните последици од неисполнувањето на оваа задача.
Во Евангелието читаме дека чекајќи го Младоженецот „неразумните ги зедоа светилките свои, но не понесоа со себе масло; а мудрите, заедно со светилките, зедоа во садовите свои и масло; и бидејќи младоженецот се забави, сите задремаа и заспаа“. Што значи напишаното? Девојка е човековата душа, светилка е нејзината словесна сила – умот, а масло е полнотата на благодатта на Светиот Дух Господ која ја примаме во нашите срца на денот од нашето крштевање. Христос е младоженецот. За несоздадената благодат Божја да се активира во нашето срце, односно за нашата светилка – умот, да се поврзе со неисцрпниот извор на благодатта Божја – маслото, и нејзината светлина никогаш да не згасне, нашето срце треба доволно да се очисти од страстите – и од демоните поврзани со нив, и да се отвори, та енергијата на нашиот ум да може, низ тој отвор, молитвено да влезе во срцето и таму да се соедини со својата суштина, а преку неа со Христос Бог. Личниот однос и заедница со Бог, преку умно-срдечната молитва, ни овозможува и познание на Бог. Ова е учењето на сите Свети отци – исихасти. Значи, доколку нашиот ум, т.е. нашата светилка, не се соедини на претходно опишаниот начин со благодатта Божја, т.е. со маслото, во своето срце, тогаш тој набргу ќе остане во темнина. И не е битно дали Младоженецот ќе се забави и ние ќе заспиеме, затоа што кога еднаш срцето ќе се отвори за молитвата, можноста да се затвори е повеќе теоретска.
Што нам ни се случува? На почетокот од нашиот црковен живот, со помош на првата благодат, ние со воодушевување ги прифаќаме сите вистини на верата и со жар се трудиме да ги исполнуваме Божјите заповеди; и ништо не ни изгледа тешко. Токму тоа е времето кога почнува да се чисти енергијата на нашиот ум и ние го доживуваме првото „гледање“ на Божествената светлина. Тоа не е вистинско гледање, туку интелектуално, умно – како основно знаење да разликуваме што е добро, а што лошо; и тоа знаење ни е светлина да ги согледаме своите сопствени недостатоци и гревови, но не ни е дадено да ги судиме или, пак, да ги осудуваме туѓите.
Проблемот е што мнозина од нас тука застануваат и се самозадоволуваат со тоа „прво гледање на Божествената светлина“. Две причини доведуваат до оваа состојба: прва, не знаеме, без опитно духовно раководство, да се справиме со повлекувањето на „првата благодат“, и второ, „првата светлина“ почнуваме да ја користиме за судење и осудување на другите – која од тој момент и нема ништо Божествено во себе, туку останува само како голо и површно знаење за тоа што е добро, а што – не; и ни служи единствено за самооправдување. Таквиот вид „знаење“ само се зголемува со читањето и со животното искуство – со текот на годините, а резултатот на тоа е прехранет со знаења и високоумие, демоноопседнат разум. Тоа е „згаснатата светилка“ на неразумните девојки, од Евангелието, кои со себе не понесоа и масло, т.е. чиј ум остана неповрзан со благодатта Божја во срцето; а состојбата на човек со ваков разум се нарекува уште и – религиозна социопатија.
Најчудно од сѐ е што, иако Светите отци ни ги имаат точно посочено сите знаци на неправилниот „духовен“ живот, како што се: одбегнување да го ставиме умот во процес на исцеление – преку послушание кон духовен отец, неисповедање на својата душевна состојба, не запазување на анонимност до отворање на срцето за умно-срдечна молитва, отсуство на подвиг на молитвено насочување на енергијата на нашиот ум кон срцето и немање плач, ние и покрај тоа немаме соодветно покајание. Токму ваквата состојба се нарекува демоноопседнатост и е опишана кај светиот пророк Исаија, кој вели: „Со уши ќе слушате и нема да разбирате; со очите ќе гледате и нема да видите, зашто срцето на овој народ отапело; и со ушите тешко слушаат, и ги затворија своите очи; за да не гледаат со очите, или да слушаат со ушите, и да разберат со срцето и да се обратат, и Јас да ги исцелам“.
И генерално, без чувство на отпаднатост и отуѓеност од Бог, како на блудниот син од Евангелието – кој освести дека се наоѓа во туѓа земја, нема покајничко враќање кон Бог. Дури и да се наоѓаме на највисок степен од духовниот развој – овде, во овој живот, нашата сегашна состојба е отпаднатост во однос на есхатолошката во Царството Небесно, во однос на гледањето на лицето Христово и на Неговата и наша Мајка – по благодат. Во таа смисла, ние сме во туѓа земја, далеку од Очевиот дом, но без тоа чувство и без покајание.
„А на полноќ се чу викање: ’Еве го младоженецот, излезете да го пречекате!‘ Тогаш сите тие девојки станаа и ги приготвија своите светилки. Неразумните, пак, им рекоа на мудрите: ’Дајте ни од вашето масло, зашто нашите светилки гаснат‘.“
„Полноќ“ е секоја кризна ситуација во нашиот живот, од обично криење на Божјата благодат од нас, преку малите и големи страдања што ги доживуваме – и самата смрт, па сѐ до Второто Христово доаѓање и Страшниот суд. Секој оној што ја нема усвоено умно-срдечната молитва, во сите такви моменти ја губи и обичната молитва, т.е. светилката му се гаси; ова искуство секој еден од нас сигурно го има забележано во текот на својот живот; а многу полошо ќе биде во часот на смртта.
Еве што вели за истото, на многу благ начин, и Старец Софрониј од Есекс: „Современиот образoван човек лесно ќе го сфати механизмот на умно-срдечната молитва. Доволно е две-три недели малку поусрдно да се помоли, да прочита неколку книги и еве, тој самиот кон тие книги веќе ќе може да додаде и своја. Но, во смртниот час, кога целиот наш организам е подложен на насилно раскинување, кога разумот ја губи јасноста, а срцето чувствува силни болки или слабост, тогаш сите наши теоретски знаења ќе исчезнат, а со нив можеби и молитвата“.
Но, благодатта Божја – маслото, ниту може да се купи, ниту да се позајми, туку секој мора лично да го усвои, преку постојано градење на личен однос со Бог. Личното усвојување на несоздадената благодат Божја и богопознанието се неразделно поврзани. Затоа и Богочовекот Христос им вели на неразумните девојки: „Вистина, ви велам: не ве познавам“!
Пресвета Богородице, спаси нас!
Пишува: Митрополит Струмички г. Наум
