Нашиот свет е полн со нови и чудни зборови. Ги симнуваме нашите омилени mp3, jpeg и wav датотеки на нашите лаптопи. Ја слушаме нашата омилена музика на нашите iPod-и. Читаме вести и коментари за актуелни настани од нашите омилени блогери. Уморни сме од шетање низ трговски центри за задоволство – па затоа се свртуваме кон dot.com страниците. Кликнуваме на икони кои се многу различни од оние што ги почитуваме во црквата. Ги изразуваме нашите чувства со емотикони.
Секако, некои од нашите зборови – и културните реалности зад нив – не се сосема нови, иако се нови за нас. Уживаме во суши или бурито – а да не зборуваме за пица – исто колку и во хамбургери и хот-догови. Посетуваме фини ресторани со „фузион“ кујна. Јадеме зачини и сосови што тешко се изговараат од секој континент освен од Антарктикот.
Современата култура – од литературата и уметноста до спортот и модата – стана глобална по обем. Од една страна, таа е поширока и попродорна од повеќето култури од минатото. Каде и да живееме на земјата, поврзани сме преку интернет и мобилни телефони. Пиеме Кока-Кола. Гледаме Холивудски филмови. Гледаме Боливудски филмови. Но, оваа култура е исто толку поповршна од повеќето култури во минатото. Лесно е да се идентификуваат заеднички технологии и храна. Потешко е да се пронајдат споделени вредности и аспирации.
Како треба ние, православните христијани, да одговориме на оваа нова културна ситуација? Дали имаме теолошки збор да понудиме? Понекогаш „зборот“ што го слушаме не е само критички, туку е и непријателски. Знаеме дека низ вековите Православието покажало неверојатна способност да се прилагоди на различни култури, па дури и да ги трансформира и да ги освети. Со гордост укажуваме на делото на Светите Кирил и Методиј, на Свети Инокентиј од Алјаска, на Свети Николај од Јапонија. Во принцип знаеме дека нашата вера може да се изрази во различни културни форми, како одговор на различни околности. Но, понекогаш сме во искушение да ја идентификуваме нашата вера со одредена култура – можеби мината, можеби замислена – така што ни е тешко да замислиме нови и различни културни изрази во рамки на Православието. Понекогаш сме толку воодушевени од нашите големи културни достигнувања од минатото, што очајуваме од иднината во која нашата православна вера – па дури и самата христијанска вера – се чини дека е сè повеќе маргинализирана. Ние сме во искушение да се повлечеме во секташка изолација од светот, наместо да се вклучиме во него со нови и креативни начини. Или, почесто, едноставно се обидуваме да го игнорираме светот што толку брзо се менуваоколу нас (залуден потфат!), отфрлајќи го како духовно безначаен.
Ваквите пристапи – контракултурни или антикултурни – честопати се повикуваат на Светото писмо. Христос им кажува на своите ученици: „Вие не сте од светот“ (Јован 17:16), иако сè уште се во светот. Христијаните се предупредени: „Не го љубете светот ниту она што е во светот. Ако некој го љуби светот, љубовта кон Отецот не е во него“ (1 Јован 2:15). Но, во исто време, знаеме дека „Зашто Бог толку го љубеше светот, што го даде својот единороден Син, за секој што верува во него да не погине, туку да има вечен живот“ (Јован 3:16).
Овие зборови – на прв поглед контрадикторни – нè предизвикуваат. Тие нè повикуваат да го сакаме светот, но на нов начин. Навистина мора да ја отфрлиме „похотата на телото, похотата на очите и гордоста на животот“ (како што продолжува текстот од Првото Јованово послание). Но, ние сме повикани да го сакаме светот како што Бог го сака – на саможртвен и на крајот искупителен начин. Знаеме дека светот е паднат. Но, исто така знаеме дека Бог го создал добар – за да учествува во Неговата добрина, да ја одразува Неговата убавина и креативната моќ.
Прошетка низ трговскиот центар или неколку часа на Интернет можат да ни покажат безброј примери за „похотата на телото, похотата на очите и гордоста на животот“. Но, модерната култура нуди и многу примери за човековата потрага по правда, убавина и вистина. Што можеме да научиме од осаменоста и ранливоста на суперхеројот (на пример, младиот Супермен во „ Smallville“), од непоколебливата храброст на хобитот Фродо Багинс во „Господарот на прстените“ на Џ. Р. Р. Толкин, од разоткривањето на лицемерието во „Симпсонови“? Дали се трудиме да го бараме Христос – и човековата потрага по Христос – во овие и други изрази на модерната култура? Можеби не сме лично заинтересирани за суперхероите од стриповите или за фантастичните светови на Толкин, а камоли за Симпсонови. Можеби дури и не користиме интернет или не купуваме во трговски центри. Но, луѓето околу нас го прават тоа. И можеби, на овие навидум неверојатни места, и тие ќе го сретнат Христос.
Божјиот повик може да се чуе на најнеочекуваните места во овој свет што Тој толку го сакал. Тој нè повикува на неочекувани начини. Секако, мора да го отфрлиме она што е „од светот“ – похотата на телото, похотата на очите и гордоста на животот. Но, во исто време, да се обидеме да го сакаме светот како што го сака Бог – со отворени очи и со уши што слушаат.
Протопрезвитер Џон Ериксен
Статијата првично е објавена во рамки на чествувањето на Денот на образованието на Православната богословска семинарија „Св. Владимир“, под наслов „Икони и iPod-уреди: Откривањето на Бога во популарната култура“.
