Една недела пред посетата на Папата во Константинопол и заедничката прослава на 1700-годишнината од Првиот вселенски собор во Никеја, во еден од емиратите на брегот на Персискиот Залив се одржал настан што во црковните и дипломатските кругови веќе се толкува како обид за создавање паралелна архитектура во Православието.
Настанот, организиран на крајот од ноември, бил формално претставен како „тркалезна маса“, но според повеќе извори од Фанар, Атина и Вашингтон, станува збор за неформален „пара-собор“ — собир инициран и поддржан од Московската патријаршија за да се изгради нова оска на влијание, алтернативна на Вселенската патријаршија.
Според истите извори, целта не била само дискусија за состојбата во Африка, туку и стратегиско планирање за поткопување на позициите на Вселенската Патријаршија, посебно во контекст на украинската автокефалија, која Москва ја смета за нелегитимна.
Со благослов на патријархот Кирил, собирот го коорганизирале Министерството за надворешни работи на Русија и митрополитот Антониј Волоколамски — шефот на Одделот за надворешни црковни односи на Московската патријаршија, неформално нарекуван „Црвениот Кисинџер“ поради неговата агресивна меѓународна дипломатија.
На средбата учествувале архиереи и свештеници на Руската православна црква, претставници на руски „сонароднички“ организации од Африка и Блискиот Исток, дипломатски претставници на Москва, како и клирици од новоформираните руски егзархати во Африка. Меѓу нив се истакнува присуството на митрополит Константин Каирски и Северноафрикански, назначен од Москва како „Патријаршиски егзарх“ — титула што директно навлегува на канонската територија на Александрискиот патријархат.
Според дипломатски извештаи, настанот бил внимателно следен од министерствата за надворешни работи на Грција, Кипар и Италија, поради тензичниот контекст: Москва во изминатите години агресивно создава паралелна структура во Африка, ракополагајќи митрополити и свештеници на туѓи јурисдикции. Овој чин, познат како „навлегување“ во канонското право, се смета за едно од најтешките прекршувања во православната еклисиологија.
Главната тема на средбата во Шарџа била токму иднината на Александрискиот патријархат. По признавањето на автокефалијата на Православната црква на Украина, патријархот Теодор наводно станал клучна цел на руската кампања за „пренасочување“ на влијанието во Африка. Москва вложува огромни финансиски средства за создавање паралелна ерархија на континентот, со цел да ја лиши Александрија од клир, од верници и од мисионерска сила, претставувајќи се себеси како „заштитник“ на Африка.
Според аналитичари, руската стратегија има и геополитички контекст. Московската патријаршија сè поотворено се позиционира како инструмент на руската надворешна политика, обидувајќи се да обезбеди влијание таму каде што Москва дипломатски или воено настапува — Африка, Блискиот Исток и делови од Азија.
Паралелно, дипломати и црковни лица од Москва веќе со години работат на зближување со Коптската црква во Египет. Според неколку извори, зад неодамнешните компликации околу статусот на манастирот „Света Екатерина“ на Синај стои токму „руско-коптска линија“ која има за цел ослабување на грчкото присуство во древните блискоисточни патријаршии.
Состојбата дополнително ја усложнуваат регионалните политички промени. Антиохискиот патријархат, долг период зависен од про-рускиот режим на Асад за заштита од џихадистичките групи, денес се соочува со губење на политичкиот покровител и сериозен демографски пад. Москва го користи овој вакуум за да се позиционира како „природен заштитник“ на арапските православни верници, обидувајќи се да го намали историскиот грчки карактер на патријаршијата.
Црковни извори предупредуваат дека состојбата во Православието влегува во нова фаза на поларизација. На прославата во Турција, посветена на Првиот вселенски собор, воопшто не присуствуваше ни Москва, аЕрусалим и Антиохија пратија претставници, што се толкува како демонстративен бојкот на иницијативите на Вселенската патријаршија. Треба да се напомене дека веќе на Сеправославниот собор во Колимбари, Крит во 2016 година, Московската патријаршија, охрабрувајќи ги противниците на првенството на Цариград, придонесе само 10 од 14-те православни црковни центри да учествуваат (отсуствуваа Москва, Грузија, Антиохија и Бугарија). Денес, речиси десет години подоцна, бројот на „заведени“ Цркви е значително поголем, бидејќи украинското прашање стана „црвена линија“ и за многу балкански цркви.
Аналитичарите сметаат дека состанокот во Емиратите претставува јасен сигнал дека Москва се подготвува за долгорочна, паралелна структура на меѓуправославни односи — структура која може да создаде нови подлабоки расколи ако не се најде механизам за дијалог.
