Пред некое време ви напишав дека пред сите нас се поставува суштинско прашање: чие Предание им пренесуваме ние на луѓето во Црквата, Божјото, Апостолското и светоотечкото или некое наше човечко; вечното Предание или само временото; заедница и личен љубовен и слободен однос со Бог, како и со нашиот ближен – и начинот на кој тоа треба да го оствариме, или само некакви правила, ритуали и народни обичаи – кои често заличуваат на магиски? Затоа што многу е нејасна и тенка границата помеѓу човечкото и демонското предание, а многупати се испреплетуваат и мешаат.
Сум пишувал и досега за некои од овие појави, кои се повеќе човечко, отколку Божјо Предание, суптилно директно и индиректно, сакајќи да избегнам да повредам некого; и, наместо исправање на погрешните обичаи и извлекување поука, да предизвикам човечки гнев и обратен ефект. На пример, сум пишувал за осветување на што било непосредно после светата Литургија, како и за осветувањето на нешто што се твори во рамките на литургискиот живот; за разни симболички движења на телото за време на богослужбата, а кои не ни се јасни; за носењето на одеждите, за нивните бои и за униформираноста; за преземање на туѓи народни обичаи; за копирање на туѓи, но погрешни, црковно-административни практики и слично; но, овој пат сакам само да објаснам во што се состои магискиот пристап при нивното практикување, па дури и при служењето на самата Литургија.
Ако знаеме дека, суштина на светото Предание е заедницата и личниот однос со Бог – Света Троица, во полнотата на Неговата несоздадена благодат, како и заедницата и личните односи меѓу нас самите – во Црквата, во Христос, тогаш сѐ што ние правиме во храмот и надвор од него, при богослужбите, а во сето тоа отсуствува личниот молитвен однос со Бог и нашите ближни, а следствено и знаењето – што точно правиме и зошто токму на тој начин го правиме, е магиски пристап кон животот. На кратко, сѐ што правиме без вера и личен молитвен однос со Бог, а слепо и со некаков страв се држиме до одредени ритуали кои не ги ни разбираме, е магиско делување.
Значи, без личен однос со Бог, ритуалот испаѓа нешто како замена за личниот однос, а не како нешто што служи за негово исполнување. Ритуалот е како самодоволен магиски чин, кој сам по себе ќе ги исполни нашите очекувања или ќе ги реши нашите проблеми без ние лично да се вложиме во него, без наша вера и жртва – без аскетско-исихастички подвиг. Истото важи и за самата Литургија, како и за молитвата на само, ако мислиме дека без наше молитвено учество и лично обраќање кон Бог – без покајание, таа има некакво значење за нас самите, ние, тогаш, како да веруваме во магија, т.е. ние не сме верни, туку суеверни. Во рамките на кажаново треба да се размисли и за гласното или во себе кажување на литургиските молитви.
Истото важи и за нашето тело кое е не помалку важен учесник во нашиот духовен живот. Со него, при богослужбите, правиме разни движења, поклонувања, прекрстувања и слично; испуштаме глас; и користиме разни сакрални предмети. Во сите овие движења многу се пројавува и разна симболика која од квазипобожност е додавана низ вековите, која дополнително ги оптеретува богослужбите – во секој поглед; и во временски, и во физички, и во перцептивен; и на крај – кој знае што правиме. Значи, ако во сето тоа отсуствува личниот молитвен однос со Бог и нашите ближни, а следствено и знаењето што точно правиме и зошто токму на тој начин го правиме, како и стравот ако не го направиме, е магиски пристап кон животот. На пример, и самото прекрстување, без молитва, скоро ништо не значи. Сето ова, за кое пишувам, се препознава и по присуството на голема театралност, по отсуството на симетријата – на пример, при пеењето, и по многуте други неразбирливи, симболични движења и ритуали – неповрзани со личен молитвен однос со Бог и потребниот телесен подвиг и аскеза.
И да заклучиме; некои три елементи се појавуваат при магискиот пристап кон животот, а тоа се: немање личен однос со живиот Бог, строго внимавање на точноста на ритуалот – како што ни е кажано, но без притоа да го разбираме, како и стравот – да не го погрешиме ритуалот. Дури, забележлива е и една чудна појава, а имено, повеќе страв да не згрешат при одреден ритуал имаат луѓето од светот во својот магиски пристап кон животот, како и обичните верници при извршување на обредите, отколку што имаат Божји страв, или каков било друг страв, свештените лица кои пред престолот Божји извршуваат одредени богослужбени ритуали. Исто така, и наемничкиот однос со Бог: „јас ќе го направам ова за тебе Боже, а ти дај ми ова“, го претвара нашиот однос со Бог во магиски. Стравот на „наемникот“ е од неуспех, а стравот на „робот“ е од казна. Само односот на децата Божји, кој е однос на давање – без барање, е чист од секакво суеверие и страв.
Ќе ви дадам уште некои примери на непотребна симболика колку сите да почнеме да размислуваме и да се преиспитаме за многу други слични работи кои ги правиме. Еве, кога ја ставаме топлата вода во путирот после принесувањето и осветувањето на Даровите, зошто мора водата во него да ја истураме крстовидно, што може да им се додаде или одземе на Даровите кои во себе ја содржат полнотата на Божјата благодат? Или, и пред некој ден, на Света Гора, видов – исто како и пред 30 години, дека јеромонасите само една голтка пијат од Чашата, а не – три; итн. Нема да давам и многу други примери на непотребна симболика да не ожалостам или разгневам некого – не ми е тоа целта, туку сакам да предизвикам размислување и истражување, така што, од сега па понатаму поосвестено да го правиме тоа што, како свештеници Божји, го правиме. Ви напишав пред некое време дека Литургијата ни е одамна сменета, и тоа многу; и како обред и како сфаќање. Просветленоста на умот ни е единствениот клуч за нејзино разбирање.
И уште само еден пример за размислување од кој може да извлечеме сосема други заклучоци од тие што вообичаено денес ги имаме – заради додадената симболика и незнаењето. Кога Богочовекот Христос на вечерата го земал лебот и откако го благословил, го прекршил и им го дал на своите ученици, дали претходно вадел некакви честици – за овие и оние светии или за овие и оние живи и упокоени; дали тоа го правеле Апостолите или Епископите за време на прогонот на Црквата? Знаеме дека – не. Но, со ова, воопшто не велам дека и ние денес не треба да вадиме честици – треба, туку само велам да не вадиме од тоа погрешни заклучоци – од незнаење. Сите се причестуваме од еден Леб и со Христос и меѓу себе. Толку од мене. Наше е сега повеќе да истражуваме и размислуваме. Нашиот духовен живот мора да има развој, па и во областа на познанието и знаењето. Светите отци рекле дека незнаењето е најголемо зло; секако, мислеле, пред сѐ, на духовното…
Пресвета Богородице, спаси нас!
Пишува: Митрополит Струмички Наум
