Деновиве, во јавноста беа промовирани новите синодски изданија посветени на Архиепископот Охридски и Македонски Доситеј – основоположникот на современата Македонска православна црква и духовниот симбол на нејзиното возобновување. Наместо да донесат поголема јасност и стабилност во историската реконструкција на неговиот живот, овие книги отворија сериозен биографски проблем кој ја вознемири и стручната и црковната јавност. Во официјални публикации под печат на МПЦ–ОА се појавија две меѓусебно исклучиви тврдења за местото на неговото крштение.
Во првата синодска книга, „Таков архиереј ни требаше“, двајца автори категорично ја застапуваат традиционалната линија дека Архиепископот Доситеј е крстен во Маврово, во селската црква „Св. Никола“. Двајцата го пренесуваат овој податок како низ историјата ненападнат факт, иако во ниту едниот труд не е приложена архивска потврда, ниту документарен извор, ниту пак фуснота што би го потврдила потеклото на овој биографски елемент. Така, иако верзијата „Маврово“ е одамна присутна во усната традиција и локалната меморија, во самото синодско издание таа е оставена без какво било научно или архивско поткрепување.
Во истата книга, „Таков архиереј ни требаше“, се појавува и трет автор, кој сосема го менува биографскиот наратив. Тврди дека Архиепископот Доситеј не е крстен во Маврово, туку во Смередево, во храмот „Св. Георгиј“. Авторот наведува дека тоа го заснова на „извод од регистар на родени и крстени“, при што дополнително тврди дека документот се чува „во архивата на МПЦ“. Но токму ова отвора најсериозен институционален проблем. МПЦ–ОА нема централен, официјално оформен архив, ниту пак некогаш во јавноста е потврдено дека поседува или чува вакви матични записи од српски парохии. Ниту претходно во историографијата на МПЦ е регистрирана појава на ваков документ. Со тоа, создаден е впечаток на архивска валидност која барем не е институционално верификувана.
Во втората синодска книга, „Архиепископ Доситеј – Посланица и беседи“, уште еден автор ја повторува истата традиционална верзија – дека крштевањето е во Маврово. Тој ја внесува фразата како биографска констатација, повторно без документ или архивска потврда.
Така, низ двата тома, читателот добива конфузна и институционално проблематична слика. Тројца автори го повторуваат традиционалното тврдење за Маврово, еден автор во истата прва книга внесува спротивно тврдење за Смередево.
Ова не е само разлика во стил или пристап. Ова е истражувачки судир, во кој традицијата стои наспроти наводниот документаризам, при што вториот не е поткрепен со институционално признат извор.
Ваквата ситуација открива и спротивставеност во самата институционална меморија на МПЦ–ОА – бидејќи двете категорично спротивни информации стојат како официјални, во официјални книги, без уредничка напомена, без методолошко појаснување и без минимално објаснување за читателот.
Проблемот, всушност, не е во тоа дали крштевањето се случило во Маврово или во Смередево. Проблемот е што Црквата дозволила да циркулираат две различни „вистини“ во официјални синодски изданија, без ниту една уредничка интервенција што би предупредила на можноста за биографска несигурност. Тоа отвора прашања за методологијата на подготовка на книгите, за уредничката одговорност и за капацитетот на институцијата да ја заштити сопствената историска меморија од конфузија.
Во пракса, читателот не може да утврди што е точно: дали Архиепископот Доситеј е крстен во селската црква „Св. Никола“ во Маврово, како што тврдат тројца автори, без извор, или во „Св. Георгиј“ во Смередево, како што тврди друг автор, со повикување на архив кој не постои како официјално уредена институција.
Неизбежно се поставува прашањето, зошто токму сега се отвора ваква биографска спротивставеност? МПЦ–ОА се наоѓа во клучен историски момент – по признавањето на нејзината автокефалност, со зголемена јавна и меѓународна видливост и со засилен интерес за нејзината историја и идентитет. Во таков контекст, секоја неточност, секоја противречност и секој недоследен биографски податок добива многу поголема тежина.
Едно е сигурно. Без институционална реакција, ваквите ситуации ја нарушуваат довербата во црковните изданија, ја еродираат сигурноста на историските податоци и оставаат впечаток на несериозност токму таму каде што најмалку смее да постои. Затоа останува сосема природно, логично и неопходно прашањето. Што е точно во официјалната биографија на човекот кој ја предводеше обновата на Охридската Архиепископија? И уште поважно, како е можно токму денес, во најзначајниот миг за МПЦ–ОА, да се дозволи ваква историска несогласеност и кој ќе ја исправи?