Денес, во ноќта меѓу 24 и 25 декември, 69 милиони православни христијани од единаесет помесни православни цркви го пречекуваат новородениот Младенец Христос. И тоа е наш проблем што ние, очигледно, се сметаме себеси за поправоверни од нив.
Всушност, Руската православна црква веќе правно премина на новиот календар. Уште пред сто години. Заедно со мнозинството од православниот свет. И само неодлучноста на црковните власти и неподготвеноста да се занимаваат со просветување на својата паства (а најнапред и на самите пастири) го попречуваат признавањето на овој факт и неговото вклучување како дел од нашиот црковен живот.
За тоа дека јулијанскиот календар астрономски е помалку точен од григоријанскиот, се зборува и пишува веќе со векови.
Тоа го призна уште Цариградскиот собор од 1583 година, кој го разгледуваше предлогот на папата Григориј XIII за прифаќање на новиот стил.
Во Русија календарната реформа беше предлагана во 1830 и во 1864 година. Во 1899 година при Руското географско друштво беше формирана посебна комисија, посветена на решавањето на овој проблем.
Паралелно со тоа, за прашањето размислуваа и црковни дејци. Во 1902 г. Цариградскиот патријарх Јоаким III упати послание до сите православни цркви, повикувајќи ги да се изјаснат за реформата. Во тој момент не постоеше едногласен став по ова прашање.
Треба да се напомене дека не се предлагаше премин на григоријанскиот календар, туку реформа на јулијанскиот (на пример, додавање не 13, туку 14 дена, што би овозможило попрецизно усогласување на времето со астрономските податоци).
Најостро ова прашање се постави пред Руската црква по револуцијата, кога конечно беше спроведена и граѓанската календарна реформа.
Во Декретот на Советот на народните комесари се велеше:
„Со цел во Русија да се воспостави сметање на времето, исто или речиси исто со она на сите културни народи, Советот на народните комесари одлучува по истекот на месец јануари од оваа година во граѓанскиот живот да се воведе нов календар“. За таа цел: „Првиот ден по 31 јануари од оваа година да се смета не за 1 февруари, туку за 14 февруари, вториот ден да се смета за 15 и така натаму“.
Декретот беше донесен на 24 јануари, а веќе на 27-ми на Помесниот собор на Руската православна црква започна расправа за календарната реформа.
Еден од главните говорници по ова прашање беше професорот на Московската духовна академија Сергеј Глаголев. Тој ја изрази позицијата на преовладувачкиот дел од отците на Соборот:
„Во однос на иднината морам да забележам дека тешко дека можеме да останеме при стариот стил. Нашите пасхални табли сè повеќе и повеќе се разминуваат со небото. Тие се изградени врз неточни астрономски основи. Во иднина неизбежно ќе мора да се смени стилот, за да се постигне усогласување со небото и сè да биде благополучно уредено и на земјата.
(…)
Подобро е нашиот стил да се помести… не за 13, туку за 14 дена. Тоа, прво, ќе биде поточно од астрономска гледна точка и, второ, деновите и понатаму ќе паѓаат на истите датуми.
За најблиското време Црквата треба да го зачува стариот стил, и неопходно е да се издаде за 1919 година научен црковен календар. Тоа може да се направи, тоа не е тешко, а е и полезно…
Потоа, измената на црковниот стил е можна само со согласност на целата Православна Црква“.
Таква и стана конечната одлука на Соборот: за 1918 година реформата беше замрзната – сè додека не се разјасни односот кон ова прашање на сите православни цркви. Отците на Соборот сметаа дека едностраниот премин на Руската Црква на новиот стил не би довел до обединување, туку до разединување, до своевиден прекин со другите Православни Цркви. Затоа „прашањето за промената на стилот мора… да биде решено заеднички од сите Православни Цркви“.
Состојбата во Русија во тој момент не беше особено погодна за решавање на апстрактни прашања, и на прво место, секако, стоеше прашањето за опстанокот на Црквата. Сепак, веќе на 21 јануари 1919 г. патријархот Тихон упати послание до Цариградскиот патријарх. Во него тој извести за воведувањето на григоријанскиот календар во Русија и замоли да им се обрати на претстојателите на сите православни цркви со повик да се разгледа можноста за воведување на новиот стил во црковниот живот.
Делумно по негова молба, а делумно затоа што проблемот беше актуелен за сите помесни цркви, од 10 мај до 8 јуни 1923 г. Цариградскиот патријарх свика „Сеправославен конгрес“. За жал, поради слабата подготовка на собранието, таму успеаја да пристигнат само претставници на Цариград, Кипар, Србија, Грција (Елада) и Романија.
Токму тие го усвоија „Решението за стилот на времесметањето“: не треба да постои разлика меѓу граѓанскиот и црковниот календар. Не постојат никакви канонски пречки за исправување на црковното времесметање во согласност со податоците на астрономската наука. Затоа треба „едномислено да се исправи јулијанскиот календар“, со тоа што на 1 октомври 1923 г. ќе се отфрли разликата од 13 дена и ќе се воведе новојулијанскиот календар, предложен од српски научник.
Во суштина, расправата што требаше да се одржи пред конгресот, Црквата ја спроведе по него. Бавно и не без скандали. Сепак, во текот на XX век, на новојулијанскиот календар преминаа речиси сите православни помесни цркви, освен четири (од вкупно петнаесет).
Уште пред завршувањето на конгресот (1 јуни 1923 г.), во Русија на новиот календар преминаа обновленците. Ова значително ја отежна задачата на патријархот Тихон.
Сепак, на 1 октомври 1923 г. тој објави послание за неопходноста од календарна реформа, образложувајќи ја со одлуките на Помесниот собор од 1917–18 г. и на „Сеправославниот конгрес“ од 1923 г. Особено беше принуден да се огради од обновленците и да изјави дека Руската црква не се раководи од какви било политички мотиви, туку е должна да го усогласи своето времесметање со другите православни цркви.
Токму овој момент стана камен на сопнување. Бидејќи реформата се спроведуваше под притисок на државата и беше компромитирана од обновленците, воведувањето на новиот календар во првиот месец успеа само во московските парохии.
А кога патријархот дозна дека другите православни цркви сѐ уште не дошле до единствено мислење, тој привремено ја одложи одлуката за премин (8 ноември 1923 г.).
Привременото, како што обично се случува, стана трајно. Веќе повеќе од две третини од православните помесни цркви го празнуваат Рождеството и другите црковни празници заедно со целиот христијански свет (потсетувам дека на 25 декември раѓањето на Христос го празнуваат 1 милијарда и 340 милиони католици, а календарот воопшто не спаѓа меѓу догматските несогласувања меѓу Православната и Католичката црква), додека најголемата од преостанатите помесни цркви (Руската црква) заборави дека некогаш сакала „да го чува единството со Православните Цркви“.
Намуртено ги гледаме нашите браќа и сестри во Христа, кои се радуваат на доаѓањето на Спасителот во овој свет, и со нетрпение чекаме кога Тој ќе се роди одделно за нас.
Јереј Јоан Бурдин /Телеграм