Историјата сведочи дека од самите почетоци на христијанството па сè до денес, односот меѓу Црквата и државата бил сложен, променлив и често контрадикторен. Во различни времиња и општества, тие две институции или соработувале во заедничка цел, или пак се наоѓале во судир, зависно од тоа кој имал поголемо влијание врз народот.
Црквата и државата во историјата – заедничка мисија во служба на народот
Во првите векови по Христос, Црквата била прогонувана, но со доаѓањето на Константин Велики и издавањето на Миланскиот едикт (313 г.), се воспоставила нова ера во која државата ја признала Црквата како рамноправна и ѝ овозможила да го шири своето влијание. Подоцна, во Византија, се развил моделот на „симфонија“, односно хармонична соработка меѓу духовната и световната власт.
Во тој идеален модел, Црквата не владеела со мечот, туку со совеста. Нејзината задача била да го воспитува народот во духот на Евангелието, да ги советува владетелите и да ги насочува одлуките на државата кон правдата, мирот и милосрдието. Државата, пак, имала должност да ја заштити верата и да создаде услови во кои луѓето можат слободно да го живеат христијанскиот живот.
Таквата соработка, кога била вистински разбрана, носела плодови: христијански закони, грижа за сиромашните, развој на образованието и почитување на моралните вредности во општеството.
Современата состојба – кога Црквата станува подредена на политиката
Денес, меѓутоа, сведоци сме на сè поголемо отстапување од таа хармонија. Наместо Црквата да биде духовен коректив и совест на општеството, често таа станува молчив придружник на државната политика, стравувајќи да ја изгуби својата позиција или влијание.
Во современото време, наместо државата да земе пример од Црквата – во смирение, правда и човекољубие – се случува обратното: Црквата, во желба да остане „блиску до народот“ и до властите, често ја прифаќа политичката логика на компромис, популизам и ќутење пред неправдата.
Така, наместо да ја води државата кон морално прочистување, таа се вклучува во нејзините игри и делува како нејзин украс. Тоа е моментот кога духовниот авторитет се губи, а народот ја гледа како институција што повеќе се грижи за својата позиција отколку за вистината.
Историски злоупотреби на сојузот меѓу државата и Црквата
Еден од најопасните облици на оваа соработка се појавува кога државата ги користи религиозните чувства на народот за империалистички цели. Често, оправдувајќи територијални или политички амбиции, владетелите се повикувале на историјата, тврдејќи дека „и порано тоа било наше“ или дека „таму живееле наши православни браќа“.
Во тие случаи, Црквата, наместо да повика на мир, дијалог и христијанско помирување, знаела да замижи и дури да ја благослови државната војна политика, оправдувајќи ја како „света цел“. Тоа е моментот кога таа го предава својот духовен авторитет и се претвора во инструмент на световната моќ.
Вистинската мисија на Црквата
Главната мисија на Црквата не е да владее со државата, ниту да се натпреварува со неа, туку да ги преобразува срцата на луѓето, особено на оние што имаат власт. Кога водачите се воспитани во Христовиот закон – во духот на љубовта, правдата и смирението – тогаш тие и самите ќе носат добри и праведни одлуки, без потреба Црквата директно да влијае врз нивната политика.
Христијанскиот пастирски пристап бара од Црквата да биде совест на нацијата, а не нејзин политички советник. Да потсетува на доблеста, да ги повика владетелите кон одговорност, и да ги теши и подигнува оние што страдаат од неправдата.
Позитивни примери на христијанска храброст
Иако денес се поретки, постојат светли примери кога поглавари на Цркви знаеле да застанат против државните одлуки. Таков е примерот на некои православни архијереи кои јавно ги осудиле војните на Балканот во 90-тите години, повикувајќи на мир и помирување, и покрај притисоците од политичките власти.
Во поширока смисла, и личности како Патријархот Вартоломеј, кој постојано говори за заштита на природата, мир и меѓурелигиски дијалог, сведочат дека вистинската сила на Црквата не е во нејзината блискост со власта, туку во нејзината способност да каже вистината – дури и кога е непријатна.
Односот меѓу Црквата и државата може да биде благослов само кога Црквата останува духовно независна, верна на Христовиот закон и пастирски насочена кон народот. Кога таа ќе се претвори во инструмент на политиката, го губи својот смисол и го предава своето призвање.
Вистинската симфонија меѓу духовната и световната власт не се гради на интерес, туку на заедничка служба на вистината, правдата и љубовта. Само тогаш државата ќе може да биде навистина христијанска – не по форма, туку по дух.
