Додека во Скопје се поставуваше елката на плоштадот Македонија, македонскиот медиумски простор повторно демонстрира сериозен информативен и културен пропуст. Речиси без исклучок, елката се именува како „новогодишна“, термин што не се користи никаде во светот – ниту во православните, ниту во католичките, ниту во протестантските земји.
Во Германија, Австрија и Швајцарија тоа е Weihnachtsbaum (Божикно дрво) или Christbaum (Христово дрво).
Во Англија и САД – Christmas tree.
Во Франција – Sapin de Noël.
Во Италија – Albero di Natale.
Во Грција – Χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Во Русија, Србија, Бугарија и Романија – Божикно дрво / рождественска елка.
Никаде – освен во поранешните комунистички системи – ова дрво не е именувано според календарскиот датум на Нова година.
Термин што не е традиција, туку идеологија
Изразот „новогодишна елка“ не е културна варијанта, туку идеолошка замена со јасно историско потекло. Тој се појавува во Советскиот Сојуз во 1930-тите години, во време на државен атеизам, кога Божик беше системски оттурнат од јавниот живот како „религиозен“ и „буржоаски“ празник.
По Октомвриската револуција, советската власт целосно го забрани Божик и со него и Божикното дрво. Но во 1935 година, под притисок на јавноста и потребата од „празник за децата“, висок функционер на Комунистичката партија, Павел Постишев, предложи елката да се врати – не како Божикна, туку како новогодишна, лишена од секое христијанско значење. Така настана таканаречената „јолка“ – елка за Нова година, а не за Рождество Христово.
Овој модел подоцна беше пренесен во сите социјалистички држави, вклучително и во поранешна Југославија. Терминот преживеа и по падот на комунизмот, иако идеолошките причини за неговото постоење одамна исчезнаа.
Фактот што македонските медиуми и денес, триесет години по падот на комунистичкиот систем, го користат истиот термин, покажува неспособност или неподготвеност да се напушти идеолошкиот речник на минатото.
Прашање на факти, не на вера
Ова не е религиозно прашање, туку прашање на елементарна точност. Божикното дрво се поставува во декември затоа што е дел од Божикниот циклус, а не затоа што се приближува 1 јануари. Во целиот свет, елките се поставуваат пред Божик, а се задржуваат до Богојавление – без оглед дали државата е секуларна или не.
Ако навистина стануваше збор за „новогодишно дрво“, логично би било да се поставува на 31 декември. Но тоа никогаш не се случува – ниту во Скопје, ниту било каде на планетата.
Медиумска одговорност што изостанува
Ниту една вест не понуди објаснување, историски контекст или барем разликување меѓу Божик и Нова година. Наместо информирање, јавноста повторно доби механичко повторување на терминологија која одамна требаше да биде надмината.
Ова е симптом на подлабок проблем: македонските медиуми често не прават разлика меѓу традиција и идеолошко наследство, а кога медиумите не ја разбираат културата за која известуваат – јавноста останува дезинформирана.
Заклучок
Божикното дрво не е „новогодишно“. Никогаш не ни било, ниту во Скопје, ниту во светот. „Новогодишната елка“ е производ на советската антирелигиозна политика од минатиот век, а не на европска или македонска традиција.
Единствено што е навистина „новогодишно“ во оваа приказна е повторувањето на еден стар, застарен и неточен термин – без критичка мисла и без професионална одговорност.
Пишува: Т.А. (за црковен журнал)