Почетна Коментар РПЦ без парохјани
РПЦ без парохјани

РПЦ без парохјани

369
0

Автокефалијата на Украинската православна црква (УПЦ) поставува битно прашање  пред руското православие: што конкретно предлага Руската православна црква (РПЦ) на современото руско општество? Не сум побркан – точно на руското. „Духовно-наравствените основи, „рускиот свет“, „традиционалните вредности“ како клучни елементи на новата православна идеологија, станаа причина за конфликт, којшто има не само црковна, но и културна, дури и политичка димензија. Не сите во Украина се подготвени да ја примаат таа идеологија, разгласувана во странство како суровата нафта. Нешто повеќе – проникнува директна и отворена спротиставеност. А што станува во самата Русија? Може ли да се зборува за стабилен консензус барем во РПЦ?

Обновениот разговор за тоа се покажа на пардоксален начин,  сврзан со конфликтот околу давањето афтокефалија на УПЦ. Поточно со решението на Св. Синод на РПЦ за прекинување на евхаристичкото општење со Константинополската патријаршија (КП). Прекинувањето на евхаристичкото општење е крајното, нај радикално средство во црковната политика. Тоа фклучува прекинување на заедничките молитви и најмногу заедничкото извршување на литургии од епископите и свештениците на двете Цркви, а за мирјаните – полна забрана за учество во евхаристијата, т.е. причестувањето во храмовите на КП во земјите насекаде во светот.

Тие строги мерки на забрана, кои го засегаат секој член  на РПЦ, провоцираа дискусии од богословски и црковно практичен карактер, кои се покажаа директно сврзани со сваќањето на Црквата како граѓанско општество и анализата на востановените практики на црковно управување и принципите, кои лежат во основата на тоа управување.

Во дадениот случај, тоа е опит за едностранно вовлекување на свештениците и мирјаните на РПЦ во административно-политичкиот конфликт меѓу патријархот Кирил и патријархот Вартоломеј. Патријархот Кирил го заостри конфликтот до крајни рамки и максимално ги шири неговите граници. Но проблемот на таквите радикални решенија е во тоа, дека наполно е невозможно да се предвидат нивните последици. Најверојатно тоа решение нема да влијае на патријархот Вартоломеј и на ситуацијата во Украина, но тоа веќе  покажа многу силно влијание на положбата внатре во РПЦ, нарушувајќи ги директно правилата на играта, кои беа востановени де факто меѓу епископатот, клирот и мирјаните. При тоа нарушител на непишаните правила стана, еден од нај високите органи на црковната власт – Светиот Синод.

Во апсолутно мнозинство случаи синодот се занимаваше со сугубо „корпоративни“ проблеми: назначуваше игумени, им благодареше на губернаторите за финансиската и административната поткрепа на патријаршиските средби, ги одобруваше поопштествувањата на меѓународните конференции, преместуваше епископи од една катедра на друга и т.н. Мирјаните не се интересираа за решенијата на синодот, знаејќи, дека тие не ги засегаат и не можат да го засегнат нивниот личен црковен живот. И наеднаш како гром од јасно небо се зема решение за прекинување на евхаристиското општење. Тоа ги засега сите и секој и во пракса ознчува, дека поклониците не може да се причестуваат ниту на Атон, ниту во Ерусалим, ниту во Париз или на кое и да е друго место, ако таму служи свештеник на КП. За нарушувањето на уредбата на синодот мирјаните, како што појаснуваат црковниуте чиновници, треба да се каат исклучиво многу на исповед. При тоа, треба да се каат за нај суштествената  дејност за православниот христијанин – учеството во литургијата и причествувањето со светите Тајни.

Со други зборови, патријархот Кирил и неговиот синод упаѓаат во животот на секој православен христијанин, не со зборови за поткрепа , не со решенија кои ја утврдуваат верата и добрите односи, туку со строга богословска анти-мотивирачка забрана, со опит да ги вовлечат мирјаните во црковната политика и барањето од секој од нив, лично да влезе во конфликт со КП.

За многумина првата реакција од тоа решение беше побркување, но со тек на време, не сите се согласуваа со позицијата на синодот. Мошне очевидна е неговата политичка мотивација и мошне големо се покажа не сакањето лично да се пресметуваш со неуспешната црковна политика на патријархот Кирил и митрополитот Иларион (Алфеев).

Природно проникна и разумното прашање: кој и како се осмелува да ги казни мирјаните, кои пројавуваат послушание кон синодот? Таа процедура не е распишана во неговите решенија, а првите коментари, за кои спомнав погоре, говорат само за неопходноста од покајание при исповетта, т.е. го остават тоа прашање на самиот покајник. Ако тој не го смета тоа за грев, може просто да не го спомнува на исповетта.

Но прашањето е многу подлабоко: како може да биде потврдено, дека мирјанинот Петар Иванов (произволно име, б. р.) е член, именно, на РПЦ и за него решението на синодот има задолжителна сила? Одговорот звучи шокантно и неочекувано: никако.

Епископите, свештениците и црковните чиновници имаат документи, кои ја потврдуваат нивната принадлежност кон РПЦ, а огромното мнозинство од мирјаните нема такви документи.

Во практиката на многу помесни православни цркви има фиксирано членство во парохиите, т.е. парохјаните не се тие, кои просто дошле во храмот на богослужение, туку тие, кои влегле во парохијата и се согласиле да носат одговорност за издршката на храмот и свештеникот. Во РПЦ нема такво нешто. Нејзиниот устав крајно замаглено и небрежно го формулира канонскиот статус на најмногубројната група во Црквата – мирјаните. А тоа означува, дека во Русија мирјаните можат да се осознаат како членови на РПЦ, а во Турција или САД, например, како членови на Вселенската патријаршија и спокојно да се причестуваат таму.

Во последните десет години – тоест, за времето на патријаршиството на Кирил – во РПЦ тивко беше спроведена грандиозна црковно-административна реформа, која ги прецрта мирјаните од канонското поле на РПЦ. И основниот елемент на таа реформа беше ликвидирање на парохискиот совет како орган, кој ги управува дејноста и имотот на општината, а целата одговорност беше наложена исклучиво на свештеникот. На некои места тоа е неформално, но во многу храмови тоа се востановува и како статут – парохиските храмови масовно се пререгистрираат како „патријаршиски подворија“. Епархискиот совет во таквите храмови е просто ликвидиран, а претстојателот се распоредува од името на патријархот еднолично.

И тоа беше извршено неслучајно. Намерата на патријархот Кирил е јасна: Црквата има потреба од силна вертикала на власта, како државата. Целата власт на рамништето на парохиите треба да биде сосредоточена во рацете на претстојателот, на рамништето на епархијата – во рацете на епископот, а на рамниште на Црквата – во патријархот. Механизмот за колегијално управување како Епископскиот собор, синодот, меѓусоборното присуство – сите тие имаат единствена задача да имитираат соборност, но не и да ја воплотуваат во праксата.

Секое повеќе или помалку јасно определување на статутот на мирјаните неизбежно ќе повлече со себе ограничување на севластноста на патријархот, епископот и духовништвото, зашто ја претпоставува прераспределбата на правата и задолженијата. Затоа е невозможно дури да предпоставиме, дека патријархот Кирил ќе презеде нова промена во уставот на РПЦ. Опасно е да се чепка нешто таму – дури најнезначителна „либерализација“ носи страв од демонтажа на строгата ерархиска вертикала, која тој започна да ја изградува уште во првите денови на своето патријаршиство.

Како резултат сѐ испадна како во приказната на Андерсен „Новите алишта на царот“. Сите слова на патријархот Кирил, дека тој ја возглавува најголемата православна црква во светот, се фикција. Тој командува неколкустотини епископии меѓу дваесет и триесет илјади свештеници. Да, тоа не е малку, но ништо повеќе од тоа.

РПЦ  денес е црква без парохии и мирјани. Степенот на независност на парохиите (не толку на општините, колку на административните едеиници) од произволението на црковната ерархија е толку мала, што противното на тоа произволение е невозможно, а следствено црковната власт спокојно може да го пренебрегнува мислењето на енориите и мирјаните.

Доскора патријархот Кирил и синодот беа дотолку отуѓени од животот на Црквата, што буквално дури не разбираа колку длабока пропаст проникнала меѓу нив и црковниот народ. Моментот на вистината ќе настапи, кога мирјаните отворено ќе изјават дека решенијата на синодот не се задолжителни за нив. Тие самите ќе решаваат дали да  ги пазат или да не ги пазат забраните, врз чие формулирање немале возможност да покажат никакво влијание. Отвореното обраќање кон  патријархот, со молба да го промени своето решение за разорувањето на евхаристиското општење (со Константинопол), собра повеќе од три илјади потписи, но ниту патријархот, ниту другите членови на синодот реагираа на некаков начин.

По 30 години „динамична преродба“ РПЦ повторно се покажа во длабока криза. Таа не може да изврши забележливо влијание врз животот на општеството, а уште помалку да стане потпорна точка за нова граѓанска активност. Црковната ерархија се изолира од мирјаните и претпочита сојус со државата, а во одговор мирјаните бараат алтернативни форми на лично учество во црковниот живот и ако нема до себе здрава,  колективна општина, неретко избираат еден од своего рода православен индивидуализам (јас се молам, одам во храмот, таму практично со никој не контактирам, за патријаршијата дури не сакам да слушнам). Дали тоа настроение ќе стане доминантно, сеуште е сложено да прогнозираме но ќе стане јасно во блиските години.

/Пишува: Сергеј Чапнин (Новинар)

 

НАПИШИ КОМЕНТАР

Your email address will not be published. Required fields are marked *