Почетна Коментар Рождество Христово – Божик
Рождество Христово – Божик

Рождество Христово – Божик

344
0

Празникот Рождество Христово, меѓу православниот народ во Македонија попознат под името Божик, е еден од најголемите Господови христијански празници. Од историјатот на празникот е интересно да се забележи дека всушност Божик во почетокот се празнувал со празникот Богојавление. Разделувањето на двата празника настапува дури подоцна. Имено, во четвртиот и петтиот век веќе се избиструва одделното празнување на Божик и Богојавление.

Празникот на Рождестово Христово ни ја соопштува тајната за раѓањето Христово од Пресветата Богородица во градот Витлеем. Севкупното богослужение поврзано со празникот нѐ потсетува на наративите од Светото писмо за Рождеството Христово и ни овозможува нам како христијани да учествуваме, да соучествуваме во радосните настани коишто ги празнуваме. Центарот на ова празнување е на прво место во Литургијата – богослужението. Литургискиот живот стои во центарот на вниманието и во центарот на дејствието на сите христијани, на сите оние којшто се идентификуваат себе си со верата христијанска.

Сите оние што го носат Христовото име треба да бидат причастни на Христа, причастни со своите помисли, со својот живот, причастни со самото свое битие – што, пак, во својата фундаментална форма се остварува во светотаинското причестување со телото и крвта Христови во Литургијата. Имено, Литургијата е центарот и стожерот на севкупниот христијански живот, па токму поради сето тоа треба да се нагласи оваа литургиска димензија на празнувањето. Тоа не е случајно, бидејќи празнувањето често зазема форма која се оттргнува од неговата литургиска суштина. Имено, околу празникот Божик имаме бројни обичаи, бројни традиции, од кои едни функционираат согласно етосот на православната Црква, а други повеќе или помалку се отклонуваат од црковното предание, од црковната практика, од црковниот дух.

Она што би требало да ни биде раководител во нашиот однос кон овој празник, на прво место, треба да биде Литургијата – којашто, пак, била рефлекс на самите свети отци, коишто го поставиле темелот на неговото празнување. Токму заради тоа еден детаљ од историјатот на овој празник ќе ни биде од особена важност. Имено, празникот Божик и денот во којшто тој се празнува се совпаѓа со денот во кој паганите Римјани го празнувале денот на богот на Сонцето. Истиот тој 25. Декември (според јулијанскиот календар) бил пагански празник. Но, христијаните не го отфрлиле празникот во целост, туку го отфрлиле само неговото паганско значење. На истиот ден, на истиот историски миг тие му дале нова смисла, нова содржина. Наместо пагански бог, се празнува Христос кој што е Сонцето на светот. Христос којшто е самиот Бог Седржител (Пантократор) и којшто го создал и сонцето, и светот, и земјата, и времето, и вековите. Тоа е едно задлабочување и продлабочување на разбирањето на светот и историјата, коешто е типично за христијанската мисла и за христијанското празнување. Тоа, од една страна, се клони од духот на компромисноста со овој свет и век, но од друга страна се клони од една друга крајност којашто е крајноста на ригоризмот, на екстремното отфрлање на овој свет и век, потполно нетипично за христијанската мисла. Христијанството е секогаш дијалог, дијалог помеѓу вечното и временото.

Токму од таа перспектива, следува да се посматраат и денешните традиции, обичаи и начини на празнување. На пример, се сеќаваме на традицијата на пеењето на коледарските песни. Многу често ние ги слушаме на вратите маалските деца како пеат песни чии текст немаат никаква врска и никаков контакт со литургиската суштина на празникот којшто се празнува. Но, тоа не значи дека таа традиција треба да се искорени. Доколку текстот е несоодветен треба да се вратиме назад во сопственото минато и да се присетиме како тој празник се празнувал векови наназад и ќе видиме извонредни форми кои што се речиси заборавени – но не целосно заборавени. Коледарските и Божикните песни се пееле со векови наназад но имале црковна содржина, имале црковна смисла. Такви традиции се запазиле во одредени средини во Македонија и ние треба да се присетиме на тие традиции, на тие форми на празнување и врз таа основа да ја градиме современата народна празничност. Еден пример за тоа е една песна што и ден денешен ги пеат дечињата од побожните струшки фамилии. Песната „Сива, сива голабица“ којашто тие ја пеат, има длабоко христолошко и богословско значење. Со најпрости зборови, со наједноставни зборови во неа се искажува таинството на празникот, таинството на рождеството Христово. Освен тоа, постојат и црковни благочестиви песни што децата ги пеат, коишто се компонирани во поново време, коишто исто така имаат црковна смисла и црковна содржина. Ете, тоа е начинот на кој ем ќе се запази формалната традиција на пеење на коледарски песни, ем од друга страна тие ќе добијат соодветна содржина, соодветна смисла, којашто ќе биде литургоцентрична, којашто ќе биде сосредоточена на литургискиот живот, на Христос Чиешто раѓање се празнува.

Начинот, пак, на којшто се празнува Бадник, два дена пред Рождество Христово, во вечерта и ноќта по денот во кој се празнува Свети Наум Охридски исто така не соодветствува на духот и на умот на православната Црква и на светите отци. Многу често, ова празнување подразбира собирање на соседите, на маалото коешто е проследено со гласна, не ретко вулгарна музика, со опивање и со трпеза која во ништо не наликува на посната трпеза својствена за последните денови од долгите Божикни пости. Повторно, постоењето на една таква традиција сведочи за отклонетоста, за разделеноста на она што ние како христијани го правиме и она што како христијани треба да го живееме и она што нам како христијани треба да ни го одреди нашиот христијански идентитет – а тоа е нашиот живот во Христа, во Светата литургија. И повторно, критикувајќи го овој начин на празнување, не ни е цел да бидеме ригорозни, не ни е цел да укинеме сѐ и да се спротивставиме на она што го прави верниот христијанин – чиј идентитет не е од овој свет и век, но кој е во овој свет и век и живее во овој свети век. Одговорот не е и не може да биде во ригоризмот. Одговорот е во преобразувањето на светот, во давањето на смисла на историското, во неговото покрстување. Начинот на којшто една практика треба да го добие својот благочестив облик повторно е одреден од Литургијата. Тоа значи дека празнувањето на овие денови пред Божик треба да произлезе пред сѐ од Црквата и нејзиниот богослужбен живот. Всушност, во утрото од истиот тој ден посветен на споменот на свети Наум Охридски, во православните храмови се служи празнична Литургија. Вечерта, пак, може да се отслужи вечерна во храмот. По таа вечерна, верниот народ може да се собере. Во вечерта од следниот ден во бројни црковни заедници се сочувала благочестивата традиција, свештеникот да дели бадникови гранчиња – локален обичај со своја литургиско-теолошка симболика, кој не е спротивен на литургиското предание на Црквата.

Тоа значи дека традициите кои се практикуваат од верниот народ надвор од востановениот богослужбен типик можат да добијат соодветна црковна форма. При тоа, од неа ќе се извлече, ќе се отстрани она што е несоодветно, она што е паганско, она што е варварско, она што е неприкладно и вулгарно. Тоа е нешто што светите отци векови наназад го правеле, соочувајќи се со предизвиците на сопственото време и успевајќи да го одберат најдоброто. Имено, тие успевале, слично на пчелите – како што поучува свети Василиј Велики – да го различат поленот од цвеќињата и да го земат најдоброто, па од него да го направат медот, додека она што не било достојно да биде собрано го оставале настрана и не го земале. Токму тоа е и начинот на кој денес треба и ние да пристапуваме. Но, ние не можеме да го сториме тоа ако немаме ориентир. Ако не се раководиме од самиот Христос Којшто Самиот е идентитетот на оние кои што се нарекуваат со Неговото име. Ако сме христијани тогаш треба во Христа да живееме и тогаш ние ќе имаме ориентација, ќе имаме вид со кој што можеме да процениме што може да се прифати, а што не може да се прифати. Што може да биде осветено, а што треба да се отфрли како недостојно и некомпатибилно со преданието.

kniga milanОна што е најважно пак за празникот Рождество Христово, што треба да остане во центарот на вниманието, секако, нема да бидат аномалиите на празнувањето на овој празник, туку ќе биде неговата централна тема, а тоа е радоста од вистината дека Спасителот се роди. Во тоа се состои поздравот со којшто христијаните меѓу себе се поздравуваат од мигот кога ќе заврши празничната Божикна Литургија. Христијаните се поздравуваат со зборовите „Христос се роди!“, на што се одговара со зборовите „Навистина се роди!“ – исто како што за Велигден се поздравуваме со зборовите „Христос воскресна!“, „Навистина воскресна!“. Тоа, пак, не е формален поздрав. Тоа е поздрав којшто извира од срцата на христијаните; поздрав кој е автентичен само тогаш кога човек од сѐ срце ќе го каже и ќе прослови радосно, вкусувајќи ја и станувајќи причасник на радоста Христова – изговарајќи ги повторно и повторно зборовите „Христос се роди!“ – „Навистина се роди!“

Пишува: Милан Ѓорѓевиќ, професор на Православниот богословски факултет „Свети Климент Охридски“ – Скопје

НАПИШИ КОМЕНТАР

Your email address will not be published. Required fields are marked *