Во јавниот дискурс на современото православие сè почесто се поставува прашањето: дали денешна Русија навистина е „чувар на православието“ или само користи религиозната реторика како маска за остварување на геополитички и империјалистички цели?
Многу православни верници низ светот, особено на просторите на поранешниот Советски Сојуз и Балканот, Русија ја доживуваат како „света православна империја“ која го брани православието од западното влијание. Сепак, реалноста покажува далеку посложена и противречна слика.
Политичка реторика и верска инструментализација
Во времето на Владимир Путин, Руската Федерација силно го истакна својот православен идентитет. Црквата, особено преку Московската патријаршија, доби голема јавна и државна улога.
Но паралелно со тоа, Русија активно учествуваше во повеќе војни и воени интервенции:
во Чеченија (1999–2009),
во Грузија (2008),
во Сирија (2015–денес),
и особено во Украина (од 2014, а масовно од 2022 година) — каде православни Руси војуваат против православни Украинци.
Во сите овие случаи, државната пропаганда ја користеше православната симболика — „света мисија“, „одбрана на верата“, „борба против сатанизмот и западниот упад“ — за да оправда чисто политички и територијални цели.
Парадоксот на „православната држава“
Парадоксално, токму во ова „православно време“ на Путин, Русија отвори и неколку од најголемите џамии во Европа.
Во 2015 година, Путин свечено ја отвори Московската катедрална џамија, со капацитет за над 10.000 верници.
А во 2019 година, во Чеченија беше изградена џамијата „Гордоста на муслиманите“ во Шали, со можност да прими над 100.000 верници – најголема на континентот.
Овој факт покажува дека руската држава, иако во јавниот дискурс се претставува како „бранител на православието“, во пракса го користи исламот и религиозната симболика за геополитички баланс и контрола над различни етничко-религиски региони во федерацијата.
Црквата и расколот
Политиката на Кремљ директно влијаеше и врз состојбата во православниот свет.
Московската патријаршија, под влијание на државните позиции, влезе во отворен раскол со Вселенската патријаршија, поради признавањето на автокефалноста на Православната Црква во Украина.
Денес, Московската патријаршија одбива сослужување со повеќе помесни цркви (вклучувајќи ги Цариградската, Александриска и Кипарска), што фактички ја поставува во изолација и самораскол во однос на православното единство.
Оваа состојба покажува дека „православна Русија“ повеќе не е духовен центар, туку политички проект во кој верата е подредена на државната стратегија.
„Православна Русија“ во времето на Путин не е духовна империја, туку империја со православна реторика.
Под превезот на верата, се кријат империјални амбиции, војни против православни народи и геополитички игри кои го рушат самото ткиво на православното единство.
Историјата покажува дека кога верата ќе се стави во служба на политиката, и верата и политиката губат – првата ја губи својата духовност, а втората својата човечност.
Црковен журнал е веројатно првиот модел на гласило чиј тим модератори отворено ги базира своите анализи врз спознајните капацитети на вештачката интелигенција. Тоа се разбира е своевиден оксиморон: црковен, ама AI генериран/дегенериран. Притоа се работи за AI платформи што му припаѓаат на евроатлантскиот културно-цивилизациски комплекс. Зборуваме за цврсто и гордо чекорење по патеката на трансхуманизмот. Тој журнал како и да звучи, може да биде се’ само не православен и не црковен. За да се создава и публикува антрополошка, теолошка, еклисиолошка, философска и каква и да е друга веродостојна есеистика, потребно е макотрпно стекнато, долгогодишно знаење и некакво реално искуство во проблематиката, некој темелен опит. Кулите од карти што ги генерираат AI алатките се и ќе бидат само невкусни сеништа.
Но, еве, и во случај горната анализа да е обмислена од мислечка индивидуа или од група мислители, основните погрешни податоци и заклучоци се воочливи од авион.
Имено, Руската Федерација, а повеќе или помалку и секоја жива држава, е динамично многуаспектно општество. Освен тоа, современата руска држава има релативно доследна патека од распадот на Советскиот Сојуз до денес: и во традиционалните родољубиви идеолошки ориентации и во здравиот однос кон етничката и конфесионална демографска шареноликост на својот севкупен амбиент.
Но, да одиме чекор по чекор. Вашиот антируски наратив започнува со основниот популарен постулат дека војните и Православието не одат заедно. Војните и монаштвото се можеби неспојливи, но војните на православните владетели (дури и на Светителите меѓу нив) низ историјата не им биле туѓи, напротив Бог отворено им помагал на благоверните цареви во нивните битки. Дури и својата прва средба со Господ Исус Христос царот Константин Велики ја доживеал преку војна. Истиот тој Константин Велики се крстил многу подоцна во животот, иако бил покровител на Првиот Вселенски Собор, во меѓувреме направил огромни грешки во односите со разни епископи еретици итн., но му овозможил непречен развој и подем на христијанството. Да не набројуваме. Историјата памети низа свети цареви и владетели кои војувале. Многумина од Светителите во Православната Црква биле офицери на високи позиции, луѓе кои и’ служеле на државата во која живееле војувајќи. За жал војните се дел од матрицата на овој свет. Не постои ниедна православна земја којашто во текот на својата историја во некои периоди не војувала, а имаме и примери каде што врхушките на помесните Православни Цркви биле непосредни заквасувачи на војните што ги воделе нивните земји, и тоа мошне свежи примери меѓу кои не е Русија. Е сега уште да прашаме: против кои православни народи војувала/војува Русија? Не можам да си спомнам, освен за краткотрајната војна со Грузија. А многупати жртвувала свои војници за одбраната на братски православни народи. И дали денес Русија војува во Сирија? Не војува. Постои разлика меѓу воено присуство и војување, но веројатно вештачката интелигенција не ја прави кога го анализира геостратешкото однесување на Русија. Испровоцираниот од “западните партнери” некогашен конфликт со Грузија е преџвакано четиво за двата братски православни народи: тие денес стојат непоколебливо рамо до рамо против заканите на неолиберализмот и никој не може да ги разниша. Дури и Чеченија го пронајде своето автентично место во хармонија со тој “озлогласен” руски свет – а вие велите за тоа не треба духовна сила, длабока љубов, неверојатна мудрост, помош од висините …? Велите дека тоа не е духовна империја? Како не е?! Сите мечтаат за тој камен на мудроста, за такво седржителство, за таа чудесна кохезија во подем, за сведоштвото на обединувачката љубов кон Татковината и кон ближниот, препознавајќи ја неговата заедница со Бог како неодземлива скапоценост. Извесно е: современиот западен неолиберализам тежнее да ја разнебити човековата заедница со Бог на најнепосредно ниво. Ако дозволите да ви навлезе во општеството, ќе изгубите се’. А тој досега направи многу обиди да навлезе дури и во Русија, во Белорусија…
Знаеме дека цо една крајна инстанца поимот ‘духовна империја’ може да му принадлежи единствено на Царството Небесно. Ниту Византија била духовна империја во смислата којашто сакате да ја наметнете, ниту било која друга земја во историјата на светот.
Но тоа не го засенува фактот дека Русија располага со огромна и несоборлива духовна сила и како историско наследство и како современ дострел: неколку лаконски реченици на тенденциозен аналитичар не можат да и’ го одземат сведоштвото со власт кое сите секојдневно (многумина со завист) го гледаат. А восхитот кон самата незаодна светлина што се шири од соте пори ја руското општество во денешниот свет не е балкански синдром туку непосрамлива надеж на народите ширум светот.