Од отповикувањето на анатемата во Никеја, 17 века по првиот Вселенски синод

од Митрополит Јов, Митрополит на Писидија и копретседател на католичко-православниот дијалог

Истанбул (AsiaNews) – Подолу објавуваме размислување од митрополитот на Писидија и копретседател на Комисијата за дијалогот меѓу католиците и православните христијани, на денот кога папата Лав XIV го започнува своето прво апостолско патување во странство, посетувајќи ги Турција и Либан од 27 ноември до 2 декември. Од меѓурелигиски дијалог до екуменизам, од војните на Блискиот Исток до 1700 години од Никејскиот собор, има многу теми што Понтифот ќе ги допре во своите осум официјални говори. Превод на текстот за AsiaNews е направен од Никос Цоитис, аналитичар и научник на Цариградската патријаршија

 „По отповикувањето на меѓусебните екскомуникации од 1054 година на крајот од Вториот ватикански собор, на 7 декември 1965 година, за време на церемонија одржана истовремено во Рим и Цариград, двете цркви на Рим и Цариград се најдоа во ситуација слична на онаа во која беа на почетокот на 11. век: во состојба на проблематична заедница, на екскомуникација. За да го решат овој проблем, папата Павле VI и патријархот Атинагора претходно иницираа дијалог на љубовта за време на нивната историска и пророчка средба во Ерусалим во јануари 1964 година.

Овој дијалог на љубовта имаше за цел да доведе до дијалог за вистината преку создавањето, во 1979 година, на Заедничката меѓународна комисија за теолошки дијалог меѓу Римокатоличката црква и Православната црква, на рамноправна основа, по меѓусебниот договор меѓу папата Јован Павле II и Вселенскиот патријарх Димитриј. Целта на оваа комисија, од самиот почеток, беше многу јасна: обновување на целосното заедништво меѓу овие две Цркви, врз основа на единството на верата според заедничкото искуство и традицијата на раната Црква, заедничката традиција на првиот милениум, како што може да се прочита во планот на комисијата, изготвен во Родос во 1980 година. Каква е ситуацијата четириесет и пет години подоцна? Секако, сè уште има многу скептици кои постојано повторуваат: „Која е поентата на дијалогот со Латините, кои нашите отци во верата – како што се свети Марко Ефески или свети Козма Етолски – ги осудија…“, без да сфатат дека ситуацијата во која се наоѓа Римокатоличката црква по Вториот ватикански собор не е иста како кога живееле овие светители. Всушност, за време на овој собор, Римокатоличката црква доживеа вистинска „коперникова револуција“, револуција стимулирана од повторното откривање на традицијата на раните црковни отци и од отворањето кон христијанскиот Исток. Секако, секогаш ќе има такви кои се сомневаат во искреноста на дијалогот и се сомневаат дека тоа е едноставно трик оркестриран од проникливите Латини за да ја привлечат Православната црква во прегратките на Рим. Всушност, повторното оживување на таканаречените „Унијати“ по падот на комунистичкиот режим кон крајот на 1980-тите, доведе до заладување на дијалогот, предизвикано од страв од враќање кон унијатството. Сепак, Заедничката меѓународна комисија јасно изјави во два наврати, во Фрајзинг во 1990 година и во Баламанд во 1993 година, дека методот наречен „унијатизам“ е отфрлен како метод за барање единство, „бидејќи е спротивен на заедничката традиција на нашите цркви“.

Теолошкиот дијалог што Православната Црква го води со Римокатоличката Црква, како и со остатокот од христијанскиот свет, на никаков начин не се стреми да постигне компромис или да го предаде Православието.

Сепак, повеќе од четириесет и пет години, Заедничката меѓународна комисија работеше неуморно, без да дозволи да биде под влијание или расеана. И, денес сме во можност да пожнееме некои плодови. Откако започна со испитување на она што двете Цркви го имаат заедничко – имено, заедничкото разбирање на тајнитена Црквата и заедничкото разбирање на таинствената природа на Црквата – Комисијата потоа можеше да го испита прашањето за синодалноста и приматот. Генијалноста на документот од Равена од 2007 година лежи токму во тоа што нагласи дека трнливото прашање за римскиот примат не може да се одвои од прашањето за синодалноста, бидејќи приматот и синодалноста се меѓузависни. Всушност, никој не може да биде прв без другите, и не може да има собрание или совет без претседателство. И документот од Равена разјасни дека ова се однесува на трите нивоа на црковното искуство: на локално ниво на покраината, на регионално ниво на епископскиот синод и на глобално ниво, во заедницата на патријархатите и автокефалните цркви.

Потоа, документот од Кјети од 2016 година го истражи прашањето подетално, испитувајќи ја заедничката традиција од првиот милениум, која се смета за канонска за обете цркви. Неодамна, документот од Александрија од 2023 година ги проучуваше транзициите на црковната администрација на Истокот и Западот во текот на вториот милениум, заклучувајќи дека: „Црквата не е правилно разбрана како пирамида, со примат кој владее одозгора, но не е правилно разбрана ниту како федерација на самодоволни цркви“.

Секако, секогаш ќе има такви кои се сомневаат во искреноста на дијалогот и се сомневаат дека тоа е едноставно трик оркестриран од лукавите Латини за да ја привлечат Православната Црква во прегратките на Рим.

Лично, јас сум убеден дека работата на Заедничката меѓународна комисија инспирираше обновување на синодалноста во рамките на Римокатоличката црква во последниве години, за време на понтификатот на папата Франциск: обновување кое инспирираше одредена „децентрализација“ на Римокатоличката црква, со што ја предизвика таканаречената „универзална јурисдикција“ на Папата, и кое, во оваа смисла, изгледа ветувачко за внимателните православни христијани.

Во овој момент, папата Лав XIV се чини дека сака да продолжи по овој пат. Откако постигна напредок во дијалогот за вистината, комисијата се чини дека е подготвена, во овој момент од историјата, да се осврне и да дискутира, во клима на академска објективност и меѓусебна доверба, за прашањата што долго време ги делеа Црквите. Прашањата за папската непогрешливост и клаузулата Филиокве сега се на дневен ред.

Во врска со последното прашање, вреди да се потсетиме дека документот од 2003 година на Северноамериканската православно-католичка теолошка консултација со наслов: „Филиокве: Прашање што ја дели Црквата? Усогласена изјава“ препорача Римокатоличката црква да го користи „само оригиналниот грчки текст за да прави преводи на Символот на верата (од Никеја) за катехитска и литургиска употреба“, т.е. без Филиокве.

Во овој поглед, еден многу неодамнешен настан ни дава посебна радост: за време на „екуменскиот празник воспомен на мачениците на верата на 21. век“, на кој претседаваше Неговата Светост, Папата Лав XIV, во базиликата Свети Павле, надвор од ѕидините во Рим, на 14 септември 2025 година, Никејско-цариградскиот символ на верата беше рецитиран на латински без Филиокве! Ова е важен детаљ што покажува дека работите се движат напред и дека дијалогот дава плодови.

Теолошкиот дијалог што Православната Црква го води со Римокатоличката Црква, како и со остатокот од христијанскиот свет, на никаков начин не се стреми кон постигнување компромис или предавство на Православието, туку, напротив, веќе произведе многу важни договори и донесе значаен плод во последните децении, и нè води по патот кон видливото единство на христијаните.

AsiaNews