На 7 мај започнува процесот за избор на нов папа. Поглаварот на Римокатоличката Црква се избира од тело наречено конклава. Името потекнува од латинските зборови cum и clave, што значат „со“ и „клуч“. Буквално, конклава значи „заклучено место“, а во преносна смисла се однесува на строго доверливиот карактер на изборниот процес. Датумот за одржување на конклавата беше објавен на 28 април.
Конклавата се состои од кардинали – високи претставници на Римокатоличката Црква, избрани од папата и задолжени да го поддржуваат во извршувањето на неговите задачи. Главните дикастерии, односно министерства во Римската курија, односно владата на Ватикан, во најголем дел се раководени од кардинали, потсетува Франс прес.
Кардиналите се обединети во Кардиналскиот колегиум, кој вкупно брои 252 кардинали од целиот свет. Негов претседател е 91-годишниот Италијанец Џовани Батиста Ре, кој ја водеше погребната церемонија за папата Франциск на 26 април. Според правилата на Ватикан, од вкупните 252 кардинали, само оние кои не наполниле 80 години имаат право да гласаат за избор на нов папа. Овие кардинали се нарекуваат избирачи или електори, и тие ја сочинуваат конклавата. Денес нивниот број изнесува 135, потсетуваат Франс прес, АНСА, РАИ Њуз и Скај Ти Џи 24. Од нив, само 22 кардинали-електори се ракоположени од Бенедикт XVI, а само 5 од Јован Павле II. Тоа значи дека 80% од членовите на конклавата се кардинали ракоположени од папата Франциск, за кои ова ќе биде првпат да учествуваат во избор на нов папа. Во текот на својот понтификат, папата Франциск ракоположи вкупно 163 кардинали, дополнуваат РАИ Њуз и Скај Ти Џи 24.
Кардиналите обично се препознаваат по своите црвени облеки при свечени пригоди, по што и бојата добила име „кардиналско црвено“. Тие носат и прстен, кој традиционално е со сафир. Ракополагањето на кардиналите често открива во која насока се движи политиката на актуелниот папа. За време на својот понтификат, Франциск се стремеше да ракополага кардинали од „периферијата“ на католичкиот свет, што ја отсликуваше неговата желба Црквата да допре и до оние региони и луѓе кои долго време се чувствувале запоставени, забележува Франс прес.
Кардиналите, без разлика дали се избирачи на папата или не, уживаат одредени привилегии. Но со текот на времето, тие се постепено намалени. Така, на пример, кардиналите веќе немаат право да резервираат цело купе при патување со воз, ниту да живеат во палата со две посебни скалила, тронска сала и сала за гости. Кардиналите, исто така, веќе не се ослободени од плаќање кирија, а нивните надоместоци беа намалени – двете мерки ги воведе папата Франциск.
Што се однесува до конклавата, таа се одржува според строго утврдени правила. На чело на конклавата стои доајенот. Претходната конклава беше предводен од Џовани Батиста Ре, кој тогаш беше речиси на прагот на 80-тата година. Денес, доајен на конклавата е Италијанецот Пјетро Паролин, кој за време на понтификатот на папата Франциск ја извршуваше функцијата државен секретар на Ватикан.
Во конклавата ќе учествуваат 59 кардинали од Европа, од кои 19 се од Италија (две лица се на служба надвор од земјата), 37 кардинали од двата Американски континента – 16 од Северна Америка, 4 од Централна и 17 од Јужна Америка. Конклавата ќе вклучи и 20 кардинали од Азија, 16 од Африка и 3 од Океанија, резимираат АНСА, РАИ Њуз и Скај Ти Џи 24.
Најмладиот кардинал во конклавата е Украинецот Микола Бичок, кој моментално служи во Австралија. Тој има 45 години и беше ракоположен за кардинал минатата година од страна на папата Франциск, кога имаше само 44 години. Најстариот член на конклавата е Карлос Осоро Сиера од Шпанија, кој има 79 години. Интересно е што на 16 мај ќе наполни 80 години, што според правилата на Ватикан значи дека автоматски ќе биде исклучен од конклавата, доколку до тој датум не биде избран нов папа и процесот се пролонгира.
Конклавата заседава во Сикстинската капела во Ватикан, изградена меѓу 1477 и 1480 година, а подоцна богато насликана од Микеланџело, Ботичели, Ѓирландајо, Перуџино и други. Таму се наоѓаат познатите ремек-дела – „Создавањето на Адам“ и „Страшниот суд“ на Микеланџело, поставени на таванот и зад олтарот на капелата. Сикстинската капела го носи името на папата Сикст IV, кој бил на чело на Црквата од 1471 до 1484 година.
Сикстинската капела, заедно со Ватиканските музеи, базиликата „Свети Петар“, Колосеумот, Капитолинските музеи, галеријата „Боргезе“, базиликата „Санта Марија Маџоре“, катедралата „Сан Џовани ин Латерано“, Шпанските скали, плоштадот „Навона“ и фонтаната „Треви“, спаѓа меѓу главните туристички атракции во Рим и Ватикан и секоја година привлекува милиони посетители од целиот свет.
Сепак, поради конклавата, од 28 април Сикстинската капела е затворена за туристи, на разочарување на бројните посетители. Внатре веќе се вршат подготовки за конклавата. Се поставуваат 12 маси, покриени со бордо ткаенина, наредени во два реда, а трета маса е поставена близу до олтарот – за претседателот на конклавата. Таму се наоѓаат и трите гласачки урни. Во центарот на просторијата се наоѓа аналој – висока и тесна сталажа со наклонета површина за икони или црковни книги. Врз аналојот е поставено отворено Евангелие, пред кое кардиналите даваат заклетва пред да пристапат кон гласање.
Лево од влезот на параклисот се поставени две печки. Во првата се горат гласачките ливчиња по секое гласање. Во втората се додаваат хемикалии за да се промени бојата на чадот што ќе излегува од оџакот на Сикстинската капела. Црн чад значи дека папа сè уште не е избран, а бел чад означува дека е избран нов папа. Оџакот, преку кој излегува чадот, го монтираат пожарникарите пред почетокот на конклавата, а потоа го демонтираат.
За добивање на соодветната боја на чадот се користат две различни хемиски комбинации. Поточно, за црниот чад се користат калиум перхлорат, антрацен и сулфур (сулфур/сулфурна киселина), додека за белиот чад се комбинираат калиум хлорат, лактоза и колофон, пишува Sky TG24.
Бидејќи белиот чад понекогаш е тешко забележлив, по изборот на Бенедикт XVI било одлучено секое избирање на нов папа да се објавува не само со бел чад, туку и со ѕвонење на црковните камбани.
Во денешно време, оџакот што го најавува изборот на нов папа е под постојано набљудување од камера на ватиканските медиуми, поставена на неколку метри од него. Камерата е опремена со рефлектор, за да го осветлува оџакот во случај чадот да излезе доцна навечер.
Во задниот дел на Сикстинската капела се наоѓа мала врата која води до „Собата на солзите“. Таа е со димензии три на три метри и е наменета за новоизбраниот папа, кој, откако ќе биде избран и пред да им биде објавен на верниците, се повлекува таму за да ги искаже своите емоции, придружуван само од двајца утешители – кардиналот-камерленг на Ватикан и кардиналот задолжен за литургиските церемонии.
По изборот и пред да излезе на балконот на базиликата „Свети Петар“ за своето прво јавно појавување, новиот папа се повлекува и на кратка лична молитва во Паулинската капела во Ватикан, изградена во 1537 година по барање на папата Павле III, во близина на Сикстинската капела, потсетува Франс прес.
Интересно е што и во базиликата „Санта Марија Маџоре“ постојат Сикстинска и Паулинска капела.
Кардиналите-избирачи, кои пристигнуваат од целиот свет, се сместуваат во резиденцијата „Санта Марта“, која се наоѓа на околу 500 метри од Сикстинската капела, зад базиликата „Свети Петар“. Секој ден од конклавата тие одат пеш до капелата или, по потреба, се пренесуваат со минибуси. Кардиналите кои се болни имаат право да гласаат и од „Санта Марта“, но тоа се прави исклучиво во посебни околности, и нивното гласање исто така е строго надгледувано.
Резиденцијата „Санта Марта“ располага со параклис, трпезарија, пералница, а собите се скромни и вклучуваат работна маса и телефон кој функционира само за внатрешна комуникација. Распределбата на собите меѓу кардиналите се врши по жрепка, за да нема незадоволство. Резиденцијата беше изградена во времето на папата Јован Павле II, а токму таму, наместо во Папскиот апартман во Апостолската палата, претпочиташе да живее и папата Франциск.
Конклавата се одвива под услови на исклучителна тајност. Кардиналите положуваат заклетва дека нема да откриваат ништо од она што се случува во рамки на конклавата. Во случај на прекршување на таа заклетва, може да бидат екскомуницирани. Комуникацијата со надворешниот свет е целосно ограничена – кардиналите немаат пристап до мобилни телефони, интернет или весници. Сите простории каде што тие престојуваат или заседаваат се под надзор и подложни на уреди за заглушување на сигнали и електронски комуникации.
Персоналот кој работи на локациите поврзани со конклавата – готвачи, возачи, рецепционери, чистачи, медицински лица – исто така дава свечена заклетва дека ќе ја чуваат апсолутната тајна во однос на сè што се случува во конклавата.
За избор на нов папа потребни се две третини од гласовите на кардиналите-избирачи. Откако некој ќе биде избран, тој мора да го прифати повикот да стане папа и да го соопшти името под кое ќе биде познат како папа. Потоа, првиот спикер на Конклавата излегува на балконот на базиликата „Свети Петар“ и им го објавува на верниците изборот со зборовите на латински: „Habemus Papam“ („Имаме папа“). Во моментов, таа функција ја извршува францускиот кардинал Доминик Мамбер.
Потоа новоизбраниот папа излегува на балконот и го изговара своето прво „Обраќање до градот и до светот“ (Urbi et Orbi).
Неколку дена подоцна, папата ја служи и својата прва Божествена литургија како поглавар на Римокатоличката црква. Литургијата се одржува во базиликата „Свети Петар“ – најголемата црква во светот, изградена на површина од 2,3 хектари во периодот од 1506 до 1626 година. Токму таму кардиналите се собираат во првиот ден од конклавата за свечена Литургија, која го означува официјалниот почеток на процесот за избор на нов папа, по што заедно се упатуваат кон Сикстинската капела.
Но изборот на нов папа не секогаш се одвивал според денешните правила, потсетува Франс прес.
Во почетокот, папата се избирал од сите членови на духовната заедница и од римските благородници, а процесот често бил обележан со манипулации и корупција, раскажува британскиот историчар и професор Питер Џорџ Максуел Стјуарт во својата книга „Хроника на папите“. Во 1059 година, папата Николај II им го дал исклучивото право на кардиналите да избираат папа.
Идејата за затворање на кардиналите со цел да се забрза изборниот процес датира од 13 век – од таму доаѓа и зборот „конклава“. Во 1241 година, кога изборот се пролонгирал, водачот на римската власт ги затворил кардиналите во распадната зграда и не дозволил ниту чистење на тоалетите, ниту снабдување со лекови, потсетува Франс прес. Според историчарот Фредерик Баумгартнер во книгата „Историја на изборите на папи“, кардиналите донеле одлука за избор дури откако умрел еден од нив. По 70 дена, тие се согласиле нов папа да биде Гофредо Кастиљони, кој останал во историјата како папа Целестин IV.
Најдолгата конклава во историјата траел речиси три години, по смртта на папата Климент IV во ноември 1268 година, потсетува Франс прес. Тој се одржувал тогаш во папската палата во Витербо, северно од Рим. Во јуни 1270 година, разочарани што избор сè уште немало, верниците го отстраниле покривот на палатата, за да ги принудат кардиналите да се договорат. Конечно, во септември 1271 година, за папа бил избран Теобалдо Висконти, кој останал познат како папа Григориј X. Тој подоцна ги изменил правилата и востановил дека по смртта на папа, кардиналите мора да се соберат на конклава во рок од 10 дена. Ако по три дена не биде избран папа, храната им се намалува на едно од две традиционални италијански јадења. Ако ни по пет дена нема избор, тогаш им се служат само леб, вода и вино – според документарната книга „Конклава“ на Џон Ален.
Со векови, конклавите се одржувале во Апостолската палата во Ватикан. Од 1878 година, тие се префрлаат во Сикстинската капела. Долго време, кардиналите спиеле во самата Апостолска палата на полски легла, одвоени со прегради, со заедничка бања на секои десет електори – според Џон Ален. Прозорците биле запечатени. Но во август 1978 година, жештината предизвикала скоро бунт меѓу кардиналите. По тоа, новоизбраниот папа Јован Павле II наредил изградба на резиденцијата „Санта Марта“, каде денес престојуваат избирачите. Но и таму, за време на конклавата, прозорците остануваат затворени.
Технички, секој крстен маж може да биде избран за папа, но денес е општо прифатено дека папата треба да биде кардинал. Последниот папа кој не бил кардинал бил Бартоломео Прињано, надбискуп од Бари, кој во 1378 година станал папа Урбан VI.
Не секој што бил избран за папа се чувствувал радосен. Првите зборови на Албино Лучани, избран во летото 1978 година за папа Јован Павле I, биле: „Нека Бог ви прости за она што го направивте.“ Тој починал 33 дена подоцна.
Во 1978 година, папата Јован Павле II, по првото појавување пред народот на плоштадот „Свети Петар“, им наливал шампањ на кардиналите и пеел полски народни песни. А во 2005 година, папата Бенедикт XVI ги поканил сите кардинали на вечера со шампањ, каде повторно имало песни.
Најдолгата „современа“ конклава траел 50 дена – во 1831 година. На крајот бил избран папа Григориј XVI. Најдолгата конклава во 20. век траела пет дена и 14 гласања, во 1922 година, кога бил избран папа Пиј XI.
На првиот ден од конклавата, се гласа само еднаш попладне. Во следните денови се одржуваат по две гласања наутро и две попладне – вкупно по четири на ден. Во 2005 година, папата Бенедикт XVI бил избран по два дена, на четвртото гласање. Во 2013 година, папата Франциск бил избран исто така по два дена, но на петтото гласање.
Сега, според некои аналитичари, името на новиот папа може да биде познато уште на петтото гласање, што би значело – на 8 мај. Пократката конклава ќе означува единство во Црквата, и токму тоа ќе се стремат да покажат кардиналите-избирачи, особено во време кога светот е длабоко поделен, забележува Франс прес.
Најчести имиња на папи во историјата се Јован (23 пати), потоа Григориј (16 пати), Бенедикт (16 пати), Климент (14 пати), Лав (13 пати) и Пиј (12 пати), резимира Ројтерс. Папата Франциск беше првиот што го прифати ова име во чест на свети Франциск од Асизи.
Во последните 125 години, Црквата имала тројца папи со името Пиј, двајца со името Бенедикт и двајца Јован Павле, и по еден со имињата Павле, Јован и Франциск. Во 20 век, првпат било користено името Јован Павле, а откако понтификатот на првиот папа со тоа име ненадејно заврши (поради смрт), неговиот наследник – полскиот кардинал Јозеф Војтила – го презеде истото име и остана познат како папа Јован Павле II.
Сега, според некои хипотези, новиот папа би можел да го избере името Франциск, Павле или Јован.
Во Италија обложувањето на тоа кој ќе биде следниот папа не е незаконско, но не се охрабрува. Царинската агенција, која го следи работењето на обложувалниците, неформално им препорачала да не организираат облози за изборот на нов папа. Сепак, тоа не значи дека нема облози во странство. Според британските обложувалници, најголеми шанси има Италијанецот Пјетро Паролин, по кого следуваат Филипинецот Луис Антонио Тагле, Италијанецот Матео Цупи и Ганецот Питер Тарксон. Според вештачката интелигенција до која се обратил Daily Mail, следниот папа ќе биде токму Пјетро Паролин, забележува АНСА.
На почетокот се спомнувале околу 30 имиња како можни претенденти за папскиот престол. Но, постојано се додаваат нови. Кон веќе спомнатите имиња од БТА, АНСА и Франс прес ги додаваат уште шест: Леонардо Улрих Штајнер, Кристобал Лопез Ромеро, Анхел Фернандез Артіме, Клаудио Гуџероти, Жан-Клод Холериш и Тимоти Долан.
Леонардо Улрих Штајнер има 74 години. Роден е во Форкилиња, Бразил, а сега е надбискуп на Манаус. Познат е по своите прогресивни ставови по социјални и еколошки прашања. Смета дека истополовите парови имаат право на граѓански заедници, затоа што им е потребна правна заштита во општеството, како и поддршка од Црквата. Силен поддржувач е на теоријата за климатските промени и е особено загрижен за нивното влијание врз Амазонија и домородното население. Штајнер, исто така, го критикува консумеризмот и трговскиот менталитет кој го поттикнува уништувањето на шумите. Тој е и поборник за укинување на целибатот кај свештениците.
Кристобал Лопез Ромеро има 72 години. Роден е во Велес Рубио, Шпанија. Сега е надбискуп на Рабат, Мароко. Се залага за меѓурелигиски дијалог и хумано постапување со мигрантите. Но, само неколку дена пред конклавата, изјавил дека ако биде избран за папа – нема да прифати и ќе побегне од Ватикан, потсетува BFM TV. За италијанското издание Il Messaggero изјавил дека нема никакви амбиции и никогаш не можел да се замисли како папа. Кардиналот, исто така, ја критикува жедта за моќ во Ватикан и смета дека оние кои ја посакуваат папската функција се водени од тој дух.
Анхел Фернандез Артиме има 64 години. Роден е во Госон Луанко, Шпанија. Тој е десеттиот генерал на Салезијанскиот ред и прв Шпанец на таа функција. Поддржува мигранти и смета дека тие не се закана за другите. Неговите ставови се усогласени со линијата на папа Франциск во врска со војната во Украина.
Клаудио Гуџероти има 69 години и е роден во Верона, Италија. Од 2022 година е префект на Дикастеријата за источни цркви. Се смета за експерт за словенскиот свет и бил нунциј во земји како Грузија, Ерменија, Азербејџан, Белорусија и Украина, а исто така и во Велика Британија. Папа Франциск се консултирал со него во врска со војната во Украина. Говори италијански, грчки, ерменски, англиски, француски, руски и курдски. Автор е на неколку книги на италијански, посветени на литургијата во источните цркви, како и есеи на сродни теми.
Жан-Клод Холериш има 66 години и е роден во Диферданж, Луксембург. Тој е надбискуп на Луксембург, језуит и страстен љубител на германската книжевност и јапонската култура – во Јапонија живеел неколку години. Бил член на Дикастеријата за култура и образование и на Дикастеријата за меѓурелигиски дијалог. Специјалист е за културни врски меѓу Европа и Далечниот Исток. Има интерес и за еколошки теми. Во догматиката е строг, но во социјалната мисла е прогресивен.
Тимоти Долан има 75 години и е роден во Сент Луис, Мисури, САД. Тој е надбискуп на Њујорк и поранешен претседател на Конференцијата на американските епископи. Долан е харизматичен, добро комуницира со медиумите и има силно присуство на социјалните мрежи, но има конзервативни ставови. Тој е остар противник на абортусот, како и активен борец против педофилијата и детската порнографија. Покрај тоа, е љубител на спортот и познат по својот хумор, кој често го користи и за самокритика и самоиронија.
Иако во Италија не се дозволуваат официјални облози околу тоа кој ќе биде следниот папа, тоа не го спречува народот да се вклучи во игри на таа тема, забележува Ројтерс. Посебно популарна овие денови е играта наречена „Фантапапа“, по примерот на фудбалската игра „Фантакалчо“, која веќе има и своја верзија поврзана со фестивалот на италијанската песна Сан Ремо. Според правилата на Фантапапа, играчите си составуваат „тим“ од 11 кандидати за папа и добиваат поени ако медиумите во Италија или странство ги споменуваат членовите на нивниот тим. Дополнителни поени се доделуваат доколку некој од нив навистина биде избран за папа, а исто така и ако играчот точно го погоди името што новиот папа ќе го земе.
Познато е дека шпанскиот кардинал Антонио Кањисарес Љовера нема да присуствува на конклавата поради здравствени причини. Исто така, босанскиот кардинал и надбискуп на Сараево Винко Пулич првично изјавил дека нема да присуствува од истите причини, но подоцна лекарите му дозволиле да учествува. Се разгледувала можноста тој да гласа во резиденцијата Санта Марта, но сега потврдил дека ќе може да учествува во заседанијата во Сикстинската капела. Од друга страна, кардинал Џон Џуе, почесен надбискуп на Најроби, нема да присуствува поради влошена здравствена состојба, известува TGCom24.
Имало и нејаснотии околу возраста на кардинал Филип Уедраого од Буркина Фасо. Дури неодамна тој документирал дека има помалку од 80 години, забележувајќи дека во некои земји, административните регистри за датумите на раѓање не се доволно прецизни и ажурирани.
Според некои конзервативни италијански медиуми, како Libero, Verità и Tempo, но и според левичарски ориентираниот весник La Stampa, во конклавата наводно имало „сиви кардинали“ – личности надвор од Црквата со влијание. Така, се тврдеше дека претседателот на Франција, Емануел Макрон, и премиерката на Италија, Џорџа Мелони, настојувале да влијаат врз изборот на новиот папа – Макрон за да промовира либерален кандидат, а Мелони конзервативен. Се зборувало дека Макрон одржал состаноци со француските кардинали од Кардиналската колегија, како и со италијанскиот раководител на католичката заедница „Сант’Еџидио“, која има силно влијание во Црквата. Италијанските медиуми дури тврделе дека Макрон го избрал и името на следниот папа – Јован Дваесет и Четврти. Од друга страна, се пишувало дека Мелони одржувала контакт со кардинали преку претставник на нејзиниот кабинет.
Папа кој би се дистанцирал од прогресивната линија на папа Франциск, наводно бил посакуван – и тоа неформално – и од претседателот на САД. Дополнително, Доналд Трамп на шеговит начин самиот се предложил за папа, објавувајќи на својата социјална мрежа „Truth Social“ свој портрет направен со помош на вештачка интелигенција, на кој позира облечен во папски одежди. Нешто пред тоа, Трамп изјавил пред новинарите: „Би сакал да бидам папа. Ако требаше да изберам, тоа би било мојот прв избор“, потсетува BFM TV. Сепак, овој шеговит активизам на Трамп предизвикал гнев кај американските епископи, додава BBC.
Неколку дена пред почетокот на конклавата, италијанскиот медиум Sky TG24 објави и посебен онлајн тест наречен „Твојата конклава“, во кој одговарајќи на околу 10 прашања, корисникот добива резултат кој кардинал би можел да биде избран за папа според неговите ставови. Прашањата се однесуваат на националноста и возраста на папата, дали тој треба да го продолжи курсот на папа Франциск или не, дали треба да биде прогресивен или конзервативен, какво искуство треба да има, дали Црквата треба да го стави прашањето за климатските промени како главен приоритет, дали треба да им се дозволи на свештениците да се женат, дали би давал благослов на истополови двојки и дали поддржува жени да стануваат ѓакониси.
Иако актуелната конклава се одвива според строго утврдени правила на тајност, сè поврзано со неа е интензивно коментирано на социјалните мрежи и на интернет. Кардиналите, преку вештачка интелигенција, често се појавуваат во шеговити видеа каде што се прикажани како јадат пица или кинеска храна, танцуваат, пушат пури или цигари. Покрај тоа, филмовите што зборуваат за избор на папа, како „Конклава“ или „Двајцата папи“, повторно добиваат популарност. Истото важи и за книги што тематски се поврзани со конклавите.
На социјалните мрежи дури се појави и шеговит предлог дека следниот папа треба да биде… Марио Драги. Со ова се алудираше на фактот дека Драги го предводеше италијанското владино единство за време на кризата со ковид, и често неговото име се споменува во врска со разни високи функции. Се зборуваше дека би можел да биде кандидат за генерален секретар на НАТО, претседател на Европската комисија, а сега се спомнува како можен специјален претставник на ЕУ во преговорите со САД за царинските прашања.
